|95|
Acta
ofte
Handelinghe
des Nationalen Synodi der Nederlandischen Duytschen
ende Walschen Kercken, soo wel inlandischen
als wtlandischen, begonnen te Dordrecht
den 3en Iunii, ende gheeyndicht
den 18 des selfden maents
in den jare 1578.
[Cap. I.] Van den Dienaren des Woordts Ouderlinghen ende Diaconen.
I.
1. Men sal oueral toesien dat bequame persoonen tot den dienste des godlicken Woordts beroepen worden. Ende daerom en sal men niemant tot den seluen dienste beroepen, dan de ghene diemen ghenoeghsaem beproeft heeft, datse reyn in der leere ende oprecht van leuen syn, met gauen om andere te onderwysen verciert, ende een goet ghetuyghenisse binnen ende buyten der Ghemeynte hebbende.
II.
2. De nieuwelinghen die het pausdom, ofte eenighe
|96|
secten eerst verlaten hebben, en sullen totten dienst des godlicken Woordts niet toeghelaten worden, voor dat de ghemeynte van harer suyuerheyt ende bestendicheyt in der leere ende oprechticheyt des leuens ghenoeghsaem sal versekert syn.
III.
3. Alsmen eenen Dienaer beroepen wil, de welcke te vooren in den dienst noyt gheweest is, soo sal ’t selfde met ghemeyne ghebeden ende openbaer ofte heymelijk vasten gheschieden na ghelegentheyt der Kercken, maer dit en sal niet noodich syn als yemant beroepen wordt die den dienst voormaels bedient heeft. Alsoo nochtans dat de aernstige ghebeden tot desen handel dienstelick nemmermeer naghelaten sullen worden, Het welcke oock in de verkiesinge der Ouderlinghen ende Diakenen ghenoegh syn sal.
IV.
4. De benoeminghe der Dienaren sal gheschieden van den Kerckenraet, met byvoeghinghe der Diaconen ende het oordeel der Classe, soo de selue te samen koemen kan, ende soo niet, van twee ofte dry naestgheseten Dienaren der seluer. De ondersoeckinghe sal van den seluen gheschieden, by den welcken de beroepinghe staet. De welcke ondersoeckinghe voornemelick ouer die sal gheschieden die te vooren in den dienst niet gheweest, ofte niet ghenoeghsaem ondersocht en syn. Maer soo vele den ghenen aengaet welcke de vniuersiteyt van Leyden ofte eenighe andere vniuersiteyt onser Religie bequame gheoordeelt sal hebben, en sullen van nieuws niet gheexamineert worden, wel verstaende soo vele de leere aengaet. De Dienaers aldus beproeft ende vercoren synde, sullen der ghereformeerde Ouverheyt aengheheuen, ende voorts der Ghemeynte der tyt van veerthien daghen voorgestelt worden:
|97|
Op dat soo yemant yet hadde, het selfde onverhindert mocht voortbrenghen, Het welcke hy in tyts by den Kerckenraedt doen sal, op dat de seluighe met somighen wt der Classe daer van rypelick oordeelen magh. Ende soo niemant yet voortbrengt sal het swyghen voor bewillighen gheacht worden.
V.
5. Daer na sullen sy van eenen Dienaer in haren dienst met bewillighinghe ende beantwoordinghe der navolghende stucken bevesticht worden, Ten Ien Of sy ghevoelen dat sy van Gode ende syner Ghemeynte wettelick tot desen dienste beroepen syn? Ten IIen Oft sy de H. bybelsche Schrift voor het eenich woordt Gods ende de volcomen leere der salicheyt houden, ende alle ketteryen daerteghen verwerpen? Ten letsten, Of sy haren dienst na den Reghel deser leere ghetrouwelick te bedienen, ende den seluen met een vroom leuen te verchieren bereyt syn? Item soo sy yets doen dat strafbaer is, of sy haer seluen der Christelicker vermaninghe onderwerpen? Dit ghedaen synde sullen sy met oplegghinge der handen daer het met stichtinghe gheschieden kan ofte anders met het gheuen der rechter hant der ghemeynschap tot den dienst der Kercken aenghenomen werden, ende met den ghebede Gode bevolen. Waer na oock de Ghemeynte kortelick hares ampts tot den Dienaer vermaent sal worden.
VI.
6. Ghelyckerwys niemant tot desen dienst en behoort beroepen te worden dan de ghene diemen een seker plaetse toestelt, alsoo moet een Dienaer die noch aen gheen Kercke verbonden is hem seluen gheheelick der ghemeynte die hem beroept toeeyghenen, Ende soo de ghemeynte ofte de dienaer eenighe conditien wt bespreeckt in de welcke de eene der partien weyghert te verwillighen, soo salt der classe toestaen daer van te
|98|
oordeelen. Het sal oock den Dienaer niet gheoorlooft syn met verlatinghe synder ghemeynte eene andere beroepinghe elders aen te nemen sonder het consent synes Kerckenraets ende Classis, ghelyck oock gheen ander Kercke hem sal moghen ontfanghen, eer hy wettelicke ghetuyghenisse syns afscheyts ghetoont hebbe. Maer soo het gheschiedde dat yemant wt sulcken plaetsen quame in den welcken noch Kerckenraet noch Classe en is, de selue sal van eenighe naestgheseten Dienaren ofte anderen gheloofwerdighen mannen ghetuyghenisse brenghen. Ende op dander syde sal de Ghemeynte oock ghehouden syn hare Dienaers van behoorlick onderhoudt te versorghen.
VII.
7. Dewyle de Dienaers haer leuen lanck aen haren dienste verbonden syn, soo en isset niet gheoorloft datse hen tot eenen anderen staet des leuens begheuen, ofte oock haren dienst onderlaten, ten ware dat sy gheen ghemeynte en hadde om te bedienen, Ende soo het gheschiedde dat sy door ouderdom ofte sieckte onbequaem wirden tot oeffeninghe hares diensts, soo sullen sy nochtans dies niet te min de eere ende den naem eenes Dienaers behouden. Ende op dat sy den ouerighen tyt hares leuens eerlick toebrenghen moghen, soo sullen sy van den Kercken versorght werden. Soo sy oock om dese ofte eenighe andere oorsaken haren dienst voor eenen tyt nalaten moeten, soo sullen sy nochtans hen tot allen tyden der beroepinghe der ghemeynte onderwerpen. Ende het en betaemt niemant van deen plaetse tot dander te reysen om te predicken dewyle het ampt der Apostelen ende Euangelisten voor langhen tyt in der ghemeynten Godes opgehouden is.
VIII.
8. Die in eenigher Vorsten ofte anderer Heeren Houen den dienst des Woordts bedienen sullen oock ordentlick
|99|
ende wettelick ghelyck andere beroepen werden, der belydenisse des gheloofs ende Kerkelicke ordeninghe onderschryuen ende wt den alderbequaemsten des Hofghesins Ouderlinghen ende Diakenen stellen. Sy sullen oock in Classen ende Synoden verschynen, ende hen het oordeel der seluer als andere Dienaers onderwerpen.
IX.
9. Die sonder beroepinghe ende buyten de wettelicke ordeninghe der Kercken haer seuen in den dienst indringhen, het sy dat het selfde gheschiede in ghemeynten daer alreede ordeninghe ghestelt is, oft datse van somighe priuate persoonen onder den welcken gheen ordeninghe en is beroepen werden, sullen van den naestgheseten Kercken-dienaeren de ordeninghe der Kercken te volghen vermaent werden, ende soo sy tweemael vermaent synde niet ghehoorsaem en syn, sal de classe te samen koemen, ende de soodanighe verclaren verschuerders der Kercken ende loopers te wesen. De ghene oock die de sulcke hooren sullen broederlick vermaent, ende met ghevoeghelicke redenen totter ordeninghe ghebracht werden.
X.
10. Ghelyck men sonder wettelicke ghetuyghenisse niet lichtverdelick eenighe beschuldinghe teghen eenen Dienaer toelaten magh, also wanneer het selfde wettelick gheschiet soo sal hy anderen tot een exempel ghestraft worden. De grue feyten ende misdaden diemen acht dat met opschortinghe ofte afsettinghe des dienstes moeten ghestraft werden syn onder andere dese de voornaemste Valsche Leere ende Ketterye, verschueringhe der ghemeynte, openbare godtslasteringhe, Simonie, trouweloose verlatinghe synes dienstes ende indringhinghe in eens anders dienst, ouerspel,
|100|
hoerdom, dieuerye, ghewonelick dronckenschap, ghewelt, vechterye, schandelick ghewin, ende kortelick, alle sonden ende groue feyten die andere voor de werelt eerloos maken ende der afsnydinghe werdich ghehouden worden.
XI.
11. In die plaetsen daer noch eerst een ghemeynte vergadert ende ordeninghe ghestelt moet werden, sal de Dienaer die daer ghesonden wordt, somighe van den godsalichsten neffens hem soo tot raet ende regieringhe der Kercke, als oock tot de bedieninghe der aelmoessen ghebruycken, daerna syne toehoorders vermanen, datse haer door belydenisse des gheloofs tot het ghebruyck des Auontmaels bereyden, Ende als de Ghemeynte een weynich sal toeghenomen hebben soo sal hy wt het ghetal der ghener die ten Auontmael gheweest syn somighe ordentlick tot Ouderlinghen ende Diaconen stellen.
XII.
12. Het recht der benoeminghe der Ouderlinghen sal by den Kercken-raet staen, Alsoo dat het na gheleghentheyt van een yder Kercke den Kercken-raet vry staen sal, ofte een enckel ghetal van soo vele ouderlinghen alser noodich syn der ghemeynte voor te stellen om aenghenomen te werden ten ware datse yet daerteghen hadden, Ofte een dobbel ghetal, uit het welcke na beproeuinghe van acht daghen de helft verkoren worden sal, de welcke vercoren synde sullen daerna noch andere acht daghen der ghemeynte voorghestelt werden eer datse in haren dienst werden bevestight, Welcke wyse oock in de verkiesinghe der Diakenen ghehouden sal worden.
|101|
XIII.
13. De verkoren Ouderlinghen ende Diakenen sullen twee iaren dienen welcker halfue ghetal alle iare sal verandert worden, ende andere op de voorschreuen wyse beroepen sullen met ghelycker conditie in hare plaetse werden ghesettet. Maer soo vele de heymelicke ghemeynten aengaet, of die dese ordeninghe niet en konnen onderhouden dien wordt vryheyt ghelaten den tyt na haren noot ende ghelegentheyt te vercorten ofte te verlenghen, Waerouer soo eenighe swaricheyt ontstaet die sal van de classe gheoordeelt worden.
XIV.
14. Der Diaconen ampt is, de hantreykinghen ende andere goederen der aermen neerstelick te vergaderen ende daerna ghetrouwelick ende discretelick na noot der behoeftighen uit te deelen, den benauwden te besoecken ende te troosten, ende neerstelick toe te sien dat niemant de aelmoessen en misbruycke.
XV.
15. De diaconen sullen alle weken ofte soo dicwils het noodich is by malcanderen koemen, om van het ghene dat haer ampt aengaet te beraetslaghen ende sullen alle maenden ofte andersins na de gheleghentheyt in het bywesen des Kerckenraets hare rekeninghe doen.
[Cap. II.] Van den Kercken-raet ende andere Kerckelicke Versamelinghen.
I.
16. Om goede ende wettelicke ordeninghe in de ghereformeerde ghemeynte deser nederlanden te stellen is
|102|
nut ghevonden dat vierderley kerckelicke versamelinghen ghehouden worden, ten Ien den Kerckenraet in een yeghelicker ghemeynte, Ten IIen de Classicale vergaderinghe, Ten IIIen de particuliere Synoden, Ten IIIIen de generale ofte nationale Synoden.
II.
17. In dese versamelinghen en sal niet ghehandelt worden, dan van Kerckelicken dinghen ende dat na wyse der Kerckenregieringhe. Ende soo vele die dinghen aengaet de welcke eensdeels Kerckelick eensdeels politisch syn, ghelyck somwylen in houwelicksche ende ghelycke saken voorvallen, het verschil dat daerouer ontstaet sal by de Ouericheyt ende Kercken-raet te samen gheeyndicht worden.
III.
18. Men sal gheene saken tot grooter versamelinghen brenghen dan die in den minderen niet en hebben konnen afghehandelt werden, ofte die de kercken in het ghemeyne aengaen.
IV.
19. Soo yemant hem beclaeght dat hy door het oordeel der minder versamelinghe beswaert is, die sal syn sake voor een meerder moghen betrecken.
V.
20. Die tot de versamelinghen affghesonden worden, sullen hare brieuen van credentie ende instructie van den ghenen diese wtseynden schriftelick ouerbrenghen, De welcke niet eer en sullen gheschreuen worden voor datmen de artykelen der voorgaende Synodaler versamelinghe
|103|
ghelesen hebbe, op dat die dinghen die eens affghehandelt syn niet van nieuws voorghestelt en werden.
VI.
21. In den Kercken-raet sullen de Dienaers des woordts by ghebuerten presideren, ende de handelinghe met aenroepinghe des godlicken naems aenvanghen, ende met een dancksegghinghe ende ghebet, bequame totter sake, besluyten.
VII.
22. De Dienaers des woordts ende Ouderlinghen sullen met ghemeyn consent na de gauen van een yeghelick Dienaer moghen ordineren, wie, wat, ende in wat plaetse predicken sal, ende soo hier ouer eenighe swaricheyt valt, het sy byden Dienaeren ofte ghemeynte soo salmen na de ordinaire wyse voort varen, totter tyt toe dat de sake byder classe gheeyndicht worde, de welcke voorsichtelick toesien sal, dat niemant bouen reden verheuen ofte verachtet werde.
VIII.
23. In allen saken (die altyts wtghenomen van den welcken wy een wtghedruct woordt Gods hebben) als de stemmen neerstichlick sullen gheweghen syn salmen blyven by het aduys der meesten stemmen om daerna te besluyten, het welcke besluyt een yeghelick schuldich sal syn na te koemen.
IX.
24. In allen Kercken sal een boeck syn in het welcke neerstichlick ende ghetrouwelick de handelinghen die in den Kercken-raet besloten ende ghemeyner bewillinghe
|104|
der opteekeninghe werdich gheachtet syn, opgheschreuen sullen worden, de welcke men ter naester versamelinghe telker reyse oplesen sal, op datmen niets en verghete in het werck te stellen. Daerbeneuen sal in den openbare Kercken noch een ander boeck syn daerin de namen ghener die in der ghemeynte ontfanghen worden sullen gheschreuen syn. Alsoo salmen oock den ghenen die ghetrouwt syn, item de affghestoruen lidtmaten der ghemeynte midtgaders de kinderen die ghedoopt syn, de ouderen der seluer ende de ghetuyghen hier ouer ghenomen oock mede den tyt op welcken den doop gheschiet is, opschryuen.
X.
25. De ghetuighenisse briefuen der lidtmaten der ghemeynte die vertrecken, sullen met ghemeynen aduyse in den Kerckenraet alsoo gheschreuen worden, dat de vrome ende godsalighe met desen woorden worden gherecommandeert Datse in der Kercke Godes Christelick sonder opsprake ende erghernisse ghewandelt hebben; maer sodanighe forme van ghetuyghenisse salmen die niet gheuen de welcke alsoo noch niet beproeft en syn. Ende soo het ghebeurde dat door de haestighe reyse der ghener die vertrecken willen, de tsamenkoemste des Kerckenraets niet en konde verwacht worden, sullen de Dienaers des woordts met aduys somigher Ouderlinghen het ghetuyghenisse schryuen, in het welcke soo sy aerm syn sal (dogh met discretie) aengheteekent worden, hoe vele hen van den Diaconen ghegeuen is, item wanneer ende waer sy vertrecken.
XI.
26. De classicale vergaderinghen sullen bestaen wt Dienaren des woordts ende Ouderlinghen der ghenabuerden Kercken, de welcke alle maenden ofte ses
|105|
weken, korter of langher dogh alsoo datse den tyt van dry maenden niet voorby gaen, na gheleghentheyt der ghemeynten sullen te samen koemen, in die plaetsen welcke met ghemeyn accordt daertoe bestemt worden.
XII.
27. Wt een yeghelicke ghemeynte sal een Dienaer des woordts met een Ouderlinck op de classicale versamelinghe verschynen. Ende hoewel alle Dienaers dier classe, als oock alle Ouderlinghen der plaetse daer de versamelinghe ghehouden wordt in den Classen moghen koemen, soo en sullen nochtans niet meer dan twee van den Kerckenraet daertoe vercoren wt een yeghelicke ghemeynte kuerstemmen hebben.
XIII.
28. In allen dusdanighen versamelinghen sal te elcke reyse eenen nieuwe preses vercoren worden met ghemeynen kuerstemmen, dogh alsoo dat de selfde gheen tweemael achter malcanderen sal moghen ghenomen werden, tot den welcken men eenen Scribam met ghemeynen stemmen byvoeghen sal.
XIV.
29. De preses het ghebet ghedaen hebbende sal eenen yeghelick int bysonder afvraghen, of sy oock in haren ghemeynten de ghewonelicke versamelinghen des Kerckenraets hebben? Of de Christelicke straffe onderhouden wordt? Of se van eenighen ketteren aenghevochten worden? Of se niet en twyfelen in eenich stuck der christelicker leere? Ofte op den armen ende Scholen goede achtinghe ghenomen wordt? Ofse tot regieringhe haerder Kercken den raet ofte hulpe der broederen van doene hebben? ende andere dierghelycke dinghen meer.
|106|
XV.
30. Een yeghelick der Dienaeren sal by ghebeurte een korte predicke doen, van welke de andere oordeelen ende van het ghene dat verbeteringhe behoeft hem vermanen sullen.
XVI.
31. Als alle dinghen affghehandelt syn salmen Censure houden ouer den ghenen de welcke ofte in die versamelinghe yet der straffe werdich aenghericht ofte de vermaninghe hares Kercken-raets veracht hebben.
XVII.
32. In de classicale vergaderinghen de welcke laets voor den particulieren Synodum ghehouden werden, sullen die worden vercoren welcke totten particularen Synodum gaen sullen.
XVIII.
33. Ten letsten sal de plaetse ende tyt der naeste classicale versamelinghe benoemt werden.
XIX.
34. Alle jaren (ten ware dat de noot korter tyt vereysschede) sullen te samen koemen vier, vyf of meer ghenabuerde classen, tot welcke versamelinghe twee Dienaers ende twee Ouderlinghen uit een yeghelicke Classe koemen sullen, ende hoewel ander Dienaers ende Ouderlinghen der seluer bywesen moghen, soo en sullen nochtans gheene dan de affghesondene kuerstemmen hebben.
XX.
35. Als sy te samen ghekoemen syn sal de ghen die de naestvoorgaende reyse ghepresideert heeft, ofte soo
|107|
de selue niet teghenwoordich is de Dienaer dier plaetse daer de vergaderinghe ghehouden wordt, een ghebet doen, na den eysch der verkiesinghe des Presidis, syns Bysitters ende Scribae begrepen.
XXI.
36. De vercoren Praeses sal een ghebet doen bequaem tot de gantsche handelinghe, daer na de namen der ghenen beyde die teghenwordigh ende niet teghenwordigh syn doen opschryuen, op dat de afwesende reden hares wtblyuens gheuen, daerna sal hy de credentie briefuen ende gheschreuen instructien afvoorderen, alle puncten der seluer ordentlick voorstellen, het ghevoelen der gantscher versamelinghe affvraghen, de stemmen doen opteekenen, wat de meyninghe des meerderen deels is verclaren, de selue den Scribae schriftelick doen vervaten ende het ghene dat gheschreuen is opentlick doen voorlesen op dat het van allen bewillighet werde.
XXII.
37. De dinghen die totter leere behooren sullen eerst affghehandelt worden, daerna het ghene dat tot de Kerckenordeninghe behoort, ende eyndelick de particuliere saken.
XXIII.
38. Het ampt des Presidis is te bevelen dat een yeghelick synen keer houde in het spreken, den heftighen ende twistighen tot stilswyghen te vermanen, ende soo sy het selue niet nakoemen te doen gaen wt der versamelinghe op datse na het oordeel der broederen behoorlick ghestraft moghen worden.
|108|
XXIV.
39. Men sal met ghemeynen consente des Synodi een ghemeynte verkiesen der welcker den last sal ghegheuen worden om met aduys van hare Classe de plaetse ende den tyt des naesten particulieren Synodi te benoemen.
XXV.
40. Aen deser ghemeynte sullen vanden anderen ghemeynten alle toevallende sware saken de welcke in de classicale vergaderinghe niet en hebben konnen affghehandelt worden, als oock het ghene dat den gantschen particulieren Synodum aengaet, neerstelick ende by tyts overgheschreuen werde.
XXVI.
41. Dese ghemeynte sal de plaetse ende den tyt des naesten particulieren Synodi twee maenden te vooren of daer omtrent, schriftelick te kennen gheuen, ende copye van allen swaren saken aen haer ghesonden aen eene bestemde Kercke van een yeghelicke classe die tot desen particularen Synodum behooren ouer seynden, op dat een yeghelick hem rypelick daerop bedencken magh.
XXVII.
42. Alle saken des Synodi affghehandelt synde sullen de affghesonden Dienaers ende Ouderlinghen met der Ghemeynte daer de Synodus ghehouden is, het heylighe Nachtmael houden, so verre de gheleghentheyt der plaetse ende des tyts sulcx toelaett.
XXVIII.
43. De Kercke in de welcke de Synodus gehouden
|109|
wordt, sal last hebben de acten ofte ordinantien des selues Synodi op den naesten Synodum te bestellen.
XXIX.
44. Desen voorgaenden reghel salmen oock in den generalen ofte nationalen Synoden houden, op den welcken verschynen sullen twee Dienaers ende twee Ouderlinghen niet van den Classen maer van particulieren Synoden soo wel der walscher als der nederduytscher sprake met briefuen van credentie ende instructie aengaende de leere ceremonien ende Kerckeliche regeringhe mitsgaders alle andere dinghen de welcke in den particulieren Synoden niet en hebben konnen afghehandelt werden.
XXX.
45. De generale ofte nationale Synodus sal ordinarelick alle dry iaren ghehouden worden, dogh alsoo datse in dien de noot sulckes eyscht eer mach te samen gheroepen worden. Ende de particulieren Synoden sullen dry maenden te vooren elck bysonder vergaderen om hen totten generalem te bereyden.
XXXI.
46. Ouermidts in de nederlanden tweederley sprake ghebruyckt wordt, de Duytsche ende Walsche, so is goet ghevonden dat de ghemeynten deser beyder spraken hare bysondere Kercken-raden, classicale vergaderinghen ende particuliere Synoden hebben ende houden, dogh soo de ghemeynten van deene ofte dandere sprake alle hare particuliere Synoden willen te samen roepen, dat sullen sy moghen doen. Wel verstaende dat in sulcke versamelinghen van de eene sprake alleene, niet van het ghene dat in den handel der ceremonien Kerckelicker regieringhe ende ander
|110|
swaren saken in desen Synodo besloten is, verandert en worde, maer soo men acht datter eenighe veranderinghe van nooden is, de selue sal in den nationali Synodo beyder spraken gheschieden. Ende soo het gheviele dat de nationalis Synodus van weghen der noot voor den ghewoonlicken tyt moeste beroepen syn, soo sullen twee classen, van elcker spraken eene aen twee particuliere Synoden schryuen, op datse verordineren moghen wanneer ende waer de generale Synodus ghehouden sal worden.
[Cap. III.] Van de Scholen.
I.
47. Men sal aerbeiden dat oueral scholen opgericht worden in den welcken de kinderen niet alleen in spraken ende komsten, maer oock voornemelick in den christelicken cathechismo onderwesen ende totten predicatien gheleydet worden.
II.
48. De ghemeynten sullen allen moghelicken vlyt aenwenden dat somighe studenten van goeder hope door de Ouerheyt ofte andere particuliere personen in de grooter scholen onderhouden worden, de welcke namaels tot den dienst des woordts sullen moghen ghebruyckt worden.
III.
49. In den gheneynten daer studenten syn in der Theologie sullen de selue alle weken in een bysonder versamelinghe daertoe bestemt, in de teghenwoordicheyt der Dienaeren des woordts int proponeren gheoeffent worden op dat sy door het oordeel ende vermaninghe der seluer totten dienst alsoo moghen bequame ghemaeckt worden.
|111|
IV.
50. De Professoren der Theologie sullen de beleydenisse des gheloofs der nederlantscher Kercken onderschryuen.
V.
51. Gheen Professores der Theologie sullen moghen predicken noch de Sacramenten bedienen dan die totten dienst des woordts beroepen syn.
VI.
52. Soo de Classe ofte Synode in de plaetse daer de vniuersiteyt is te samen koemt, sullen de Professores der Theologie mede by koemen der welcker een wt der name der anderer stemme hebben sal.
[Cap. IV.] Van de Leere Sacramenten ende Ceremonien.
I.
53. Om eendrachticheyt in der Leere te betuyghen achten wy datmen in allen Kercken der Nederlanden de belydenisse des gheloofs in seuen en dertich artykelen begrepen in dit Iaer 1578 herdruckt, ende den Coninck Philippo ouer vele jaren ouerghegheuen onderschryuen sal. Ende ghelyck dit van den Dienaeren des woordts ende Professoren der Theologie ghedaen sal worden, soo ware oock goet dat het selfde van den Ouderlinghen gheschiedde.
II.
54. In den Duytschen Ghemeynten salmen den catechismum ghebruycken die metten Psalmen door Petrum Dathenum ouerghesett, ende in den Walschen, die metten Franchoyschen Psalmen tot noch toe ghedruckt is. Het sal oock den Duytschen ghemeynten vry staen het corte ondersoeck des gheloofs wt den cathechismo te samen ghetrocken ende den voorseyden Psalmen
|112|
Datheni ghedruckt te ghebruycken om die te onderwysen die hen totter ghemeynte begheuen.
III.
55. Niemant en sal eenich boeck van hem seluen ofte van yemant anders ghemaeckt in het welcke van de religie ghehandelt wordt laten drucken ofte int licht brenghen door hem seluen ofte door anderen eer het selfde van den Dienaren der Classe ofte Professoren der Theologie onser belydenisse ouersien ende voor goet bekent sal wesen.
IV.
56. De Dienaers sullen een gheheel boeck der H. Schrift ordentlick totten eynde toe der Ghemeynte verclaren. Dogh sullen sy meest de boecken des nieuwen Testaments voornemen, hoewel het nochtans hen vry staen sal de materie harer predicatie wt den boecken des ouden Testaments te nemen, met aduyse des Kercken-raets de welcke op de stichtinghe ende gauen der Dienaren acht nemen sal. Ende in den plaetsen daer de Sondaeghsche Evangelien noch ghebruyckt worden, salmen sulckes dulden ter tyt toe datmen het selfde bequamelick sal konnen affsetten.
V.
57. In den ghemeynten daer het ghebruyck der Auontghebeden inghevoert is ende Predicanten ghenoegh syn om die te doen sal het selfde ghedraghen worden, dogh alsoo dat daer door het nootsakelick ghebruyck der huysghebeden niet naghelaten en worde. Ende sullen oock de Dienaers op het ghebet meer acht nemen dan om een langhe predicatie ende wytloopighe verclaringhe te doen op het gheheel ofte halue capittel datse in den Auontghebeden ghewonelicken nemen sullen. Maer daerse noch niet inghevoert en syn, en salmense niet lichtelick toelaten ten ware in tyden
|113|
van ghemeyne nooden, op dat de ordinaire predicatien ende huysghebeden niet in verachtinghe en koemen. Ende het sal allen Kercken vry blyuen te ordineren of men vele of weynich auontghebeden doen sal. Ende daermen acht datse beter affghedaen waren salmen het aduys vander classe ende vander Ouericheyt der ghereformeerder Religie hier ouer ghebruycken.
VI.
58. Ouermidts het ghebruyck der Lyckpredicken seer sorgherlick is, soo ghevoelen wy, datse in de plaetsen daer sy niet en syn, niet en behooren inghevoert te werden. Maer daerse ghewoonlick syn ghehouden te worden ende het ghetal der Dienaren ghenoeghsaem is, de welcke metgaders den Ouderlinghen de seluighe oordeelen niet onnut te syn, sullense gheduldet worden, ter tyt toe datse bequamer ghelegentheyt sonder erghernisse sullen moghen affghesett worden. Nochtans met dezer waerschouwinghe datse meer een forme hebben van een onghepremediteerde vermaninghe dan van eene predicatie de welcke van den ghebeden beghonnen ende met dancksegghinginghe ghesloten wordt. Datmen oock in den seluigen der affghestorvener loff niet en vercondighe. Het sal oock der Dienaren Ampt syn sorghe te draghen dat het ghebruyck der clocken de welcke in den Pausdom soo int verscheyden als int begrauen der mensschen gheluyt worden wegh ghenomen werde.
VII.
59. Het verbont Gods sal in den kinderen der Christenen met den Heylighen Doop soo haest alsmen den seluighen bekoemen kan beseghelt werden, ten ware dat yemant eenighe ghewichtighe oorsake hadde om den seluen wt te stellen, van de welcke de Dienaers metten ouderlinghen oordeelen sullen.
|114|
VIII.
60. Men sal den Doop niet bedienen dan in der predicatie. Dogh in den dorpen daer weynich predicatien ghedaen worden salmen een sekeren dagh in de weke verordenen, om den Doop te bedienen. Alsoo nochtans dat het selfde sonder korte predicatie niet en gheschiede.
IX.
61. De vader des kints dat te doopen is sal in sonderheyt by den doop wesen, ten ware dat hy een wichtighe oorsake syns affwesens hadde. Op dat hy voor syn kint bidde, ende het seluig heden Heere opdraghe, ende beloue te doen tghene dat hem van den Kerckendienaer voorghehouden wordt, volghende het formulaer in de bedieninghe des doops ghestelt. Dogh de ghetuyghen en salmen soo nauwe niet verbinden maer men salse hares ampts teghen het kint vermanen. Ende de ouders eer sy hare kinderen te doope brenghen sullen by den Kerckendienaer ofte eenen ouderlinck gaen op dat de ghemeynte kennisse hebben magh van den ghenen die gedoopt worden.
X.
62. Het is raetsamer ende sekerder dat alle Dienaers het formulaer der instellinghe ende des ghebruycks des H. Doops welck daertoe beschreuen is volghen, dan eenen yeghelicken syn eyghen verclaringhe vry te laten.
XI.
63. Het is vry sulcke namen den kinderen te gheuen alsmen wil, nochtans sal een yegelick vermaent syn dat hy die namen die of Gode ofte Christo eyghen syn als dear syn Emanuel, Saluator etc. ofte der officien ende bysondere diensten als Enghel, Baptista etc. of de
|115|
welcke andersins superstitieus syn, den kinderen niet en late ghegheuen worden.
XII.
64. Niemant en sal in de ghemeynte ontfanghen worden dan die voorhenen van den Kerckenraet ofte ymmers eenen Dienaer ende Ouderlinck van de hooftsomme der Christelicker leere ondervraeght sy, Ende eer sy ten Auontmale des Heeren gaen, sullen sy in den Kerckenraet ofte in der Kercke na der predicatie de welcke recht voor de bedieninghe des Auontmaels gheschiet opentlick betuyghen datse de leere in der ghemeynte ontfanghen, die van den Dienaer cortelick verclaert sal worden, voor goet houden ende door de hulpe des Heeren in der seluighe volstandich blyuen willen, ende hen seluen der christelicker vermaninghe onderwerpen.
XIII.
65. Aengaende de ghene die met ghetuyghenisse briefuen wt anderen Kercken koemen, sullen sonder nieuwe belydenisse des gheloofs te doen toeghelaten werden, maer de ghene die gheen gheschreuen noch leuendighe ghetuyghenisse van gheloofwerdighe personen hebben, sal men op dat mael niet toelaten.
XIV.
66. De Dienaers des woordts, Ouderlinghen ende diakenen sullen voor het houden des Auontmaels onder malcanderen een christelicke censure ofte ondersoeckinghe doen, soo wel ouer de leere als ouer den wandel, ende sullen de christelicke vermaninghen in der liefde opnemen.
XV.
67. Voor het Auontmael sullen de Dienaers ende Ouderlinghen
|116|
de lidtmaten der Kercke besoecken, voornemelick de swackste, ende de ghene diet meest van doene hebben, Op datse, soo vele in hen is, met leeren vermanen troosten ende opgheresen swaricheden neder te legghen de Ghemeynte tot dese hooghwerdighe handelinghe recht bereyde.
XVI.
68. Men sal voor de bedieninghe des Auontmaels een predicatie doen in de welcke van de bekeeringhe des mensschen beproeuinghe syns selfs, ende syne versoeninghe met God ende den naesten ende dierghelycke andere materien ghehandelt sullen werden. Maer op den dagh des Auontmaels selue, sal het nut syn datmen van den Sacramenten ende met name van de verborghentheyt des Auontmaels het volck leere, ende tot dien eynde eenen bequamen text neme, ten ware dat de ghewoonlicke text daertoe bequamelick gheschickt konde werden. Dogh na den middagh salmen met de ghewoonlicke predicatie ofte catechismo voortvaren.
XVII.
69. Ouermidts wy middelmatich achten in de bedieninghe des Auontmaels te staen of te sitten (het knyelen nemen wy wt om de superstitie ende het perykels wille van het broot aen te bidden) soo sullen de ghemeynten die wyse ghebruycken die een yeghelick de alderbequaemste sal duncken.
XVIII.
70. De woorden des Auontmaels sullen wt den 10 Capit. des eerste totten Corinthen ghenomen werden, daer by voeghende dese woorden Neemt, eet, ghedenckt, ende ghelooft etc.
|117|
XIX.
71. Te wyle het H. Auontmael bedient wordt salmen somighe capittelen wt den Propheten ofte Euangelisten van het lyden Christi voorlesen, ofte eenighe Psalmen singhen na dat eene yeghelicke Kercke oorboerlick te syn oordeelen sal.
XX.
72. In allen middelmatighen dinghen sullen gheen Kercken verachtet worden, die een ander wyse gebruycken dan wy doen.
XXI.
73. Ghelyckerwys het Auontmael des Heeren in die plaetsen niet behoort bedient te worden daer noch gheen Kerckelicke ordeninghe ghestelt en is, Alsoo salment in den welghestelden Kercken alle twee maenden soo vele moghelick is bedienen. Dogh salmen den Kercken in sonderheyt den heymelicken ende die onder het cruyse sitten hare vryheyt laten dat soo dickmael te houden alset haer gheleghen is.
XXII.
74. In tyden van oorloghe pestilentie diere tyden sware vervolghinghen der Kercke ende andere openbare ellendicheden salmen een vasten met bidden aenstellen ende heylighen door raet der Kercke ende bewillinghe der Ouerheyt soo dat gheschieden kan. Alsoo dat de Ghemeynte haer van het ghewonelicke voetsel ende tydelicke handelinghe onthoudende totten auont toe, met bidden, het woordt Gods te hooren, de Heyl. Schrifture te lesen ende andere heylighe oeffeninghen hare boetveerdicheyt ende ghelooue betuyghe, ende in der warer godsalicheyt
|118|
toeneme. Dogh sal het raedtsamer syn het vasten op andere daghen dan op den Sondagh te heylighen.
XXIII.
75. Het ware wel te wensschen dat de vryheyt van ses daghen te aerbeyden van God toeghelaten in der Kercke ghehouden ende de Sondagh alleen ghevyert mocht worden. Nochtans dewyle somighe andere feestdaghen door authoriteyt der Ouerheyt onderhouden werden, te weten den Christdagh metten navolghenden dagh, item den tweeden Paeschdagh ende tweede Pynxterdagh ende in somighe plaetsen den iaersdagh ende hemelvaerts dagh, soo sullen de Dienaers neersticheyt doen datse met predicatien in den welcken sy in sonderheyt van de gheboorte ende verrysenisse Christi seyndinghe des H. Geestes ende derghelycke artykelen des gheloofs, de ghemeynte leeren sullen den onnutten ende schadelicken ledichganck in een heylighe ende profytelicke oeffeninghe veranderen. Het selfde sullen de Kerckendienaeren in dien Steden doen daer meer Feestdaghen door de authoriteyt der Ouericheyt onderhouden worden. Hierentusschen sullen alle Kercken aerbeyden, dat het ghewoonlick ghebruyck aller feestdaghen behaluen den Christdagh (dewyle Paesschen en de Pyncxteren op den Sondahg koemen) soo vele moghelick is, ende op het aldervoeghelickste affghedaen werden.
XXIV.
76. De Psalmen Dauidts van Petro Datheno ouergesett sullen in den Christelicken tsamenkoemsten der Nederduytscher Kercke ghelyckmen tot noch toe ghedaen heeft ghesonghen worden, achterlatende de ghesanghen de welcke in der H. Schrift niet en worden ghevonden.
|119|
XXV.
77. Het ghebruycke der Orghelen in den Kercken houden wy niet voor goed in sonderheyt voor de predicatien. Daerom achten wy dat de Dienaren behooren te aerbeyden, ghelyckse voor eenen tyt gheduldet worden, datse alsoo metten eersten ende op het aldervoeghelickste wegh ghenomen werden.
[Cap. V.] Van het Houwelick.
I.
78. De Houwelicksche ondertrouwe sal gheschieden per verba de presenti, dat is met woorden die de teghenwoordighe beloftenisse ende verbindinghe medebrenghen ende wtdrucken sonder conditie ofte wtneminghe.
II.
79. De Heymelicke beloftenissen sullen van gheener werden syn, ende die sullen voor heymelick ghehouden worden de welcke niet in teghenwoordicheyt van twee ofte dry van den vrienden bloetverwanten ofte ymmers van anderen gheloofwerdighen persoonen aen beyden syden en sullen ghedaen wesen.
III.
80. Het soude oock nut ende te wenschen syn dat wanneer de seluighe gheschieden, een Kerckendienaer ofte Ouderlinck daer by ware, Op dat hy den name des Heeren aengheroepen ende beyde de partyen hares ampts vermaent hebbende neerstelick mochte ondervraghen of sy yemants anders beloftenisse hebben ghedaen, ende soo een van beyden een lidtmaet der Kercke is, of de andere partye oock der Religie is toeghedaen, Ende voornemelick op dat hy versekert mocht werden van dese navolghende stucken.
|120|
IV.
81. Gheen onderiarighen (waer van men de verclaringhe nemen sal wt de rechten ende costumen elckes lants) de welcke onder de macht harer ouderen ofte der ghener die in der ouders plaetse syn, namelick der mombaren of vooghden, en sullen sonder haer consent belofte van houwelicke moghen doen, Ende de houwelicksche beloftenisse anders ghedaen en is van gheender weerde. Dogh soo eenighe hen soo onredelick ende soo onghewillich in deser sake hielden datse gheensins en wilden bewillighen (het welcke somwylen wt haet der Religie ende anderen oorsaken gheschiet) soo sal de Kerckenraet besluyten wat hierin te doen staet.
V.
82. Maer indien beyde partyen ofte een van beyden voorhenen ghehylickt gheweest is, soo sal de doot der eerste partie door wettelicke ghetuyghenisse moeten blycken.
VI.
83. De onbekende vremdelinghen sullen tot de houwelicksche trouwe niet toeghelaten werden ten sy datse door wettelicke ghetuyghenisse doen blycken datse vry syn.
VII.
84. De Ouerheyt sal ghebeden worden datse die houwelicken niet en verbiede (soo vele sulckx na gheleghentheyt der tyden ende plaetsen voeghelick gheschieden kan) in die graden der bloetverwantschap ende maeghschap in den welcken de seluighe soo door godlicke als door keyserlicke Rechten toeghelaten werden. Maer soo langhe als dit niet verkreghen kan
|121|
werden, is het beter haren wetten ghehoorsaem te syn dan in de swaricheden ende erghernissen te vallen die daer wt volghen souden.
VIII.
85. De ondertrouwe wettelick ghedaen synde, sal oock door beider partyen bewillighinghe niet ghebroken konnen worden.
IX.
86. De namen der ghener diemen trouwen sal, sullen op dry sondaghen ofte andersins dry reysen, datter tamelicken tyt tusschen beyden sy, na der predicatie wtgheroepen werden.
X.
87. De Houwelicken sullen vercondicht werden ter plaetsen daar de partyen wonen, ofte daerse bekent syn. Ende soo yemant in een ander plaetse dan daer syn gheboden afghekondicht syn ghetrouwt wilde wesen, soo sal hy van den Kerckenraet een ghetuyghenisse van synen gheboden mitbrenghen.
XI.
88. De ghene teghen der welcker wtroepinghe niet en is ghekoemen, moghen op alle predickdaghen in der ghemeynte tsamen ghegheuen worden, behaluen op den ghemeynen vasten ende bidtdagh, het welcke oock te wensschen ware dat het op den dagh des Auontmaels niet en gheschiede.
XII.
89. Hoewel Paulus den weduwen gheenen sekeren tyt voorschryft wanneer sy herhylicken moghen nochtans
|122|
dewyle hyse vermaent datse in den Heere trouwen sullen, soo en lydt de eerbaerheyt ia ook de nootsakelickheyt niet, datse voor vier maenden en half wederom hylicken souden, bysonder dewyle door keyserlicke rechten haerlieden een Rouweiaer dat is den tyt van neghen maenden voorgheschreuen wordt.
XIII.
90. De Dienaren sullen de partie dien door het ouerspel van dander partye onghelyck gheschiet is vermanen datse haer versoenen. Het welcke soo sy niet verkryghen en konnen sullen sy wel verclaren wat hen door het goddelicke recht toeghelaten sy, Nochtans sullen sy hen onderrichten datse sonder het oordeel ende authoriteyt der Ouerheyt niet herhylicken en moghen. Ende soo de veronghelyckte partye sodane Ouericheyt niet bekoemen en konde, soo salse ter sulcker plaetse gaen daerse een Ouericheyt hebben magh door welckers authoriteyt de sake gheoordeelt worde.
XIV.
91. Wanneer in de houwelicksche saken eenighe grooter swaricheyt voorvalt, soo sal de Ouerheyt ghebeden worden datse twee ofte dry van hen verordenen die metten Dienaren der Classe de selue swaricheyt ter neder legghen.
[Cap. VI.] Van de Kerckelicke Vermaninghe ende Straffinghe.
I.
92. Ouermidts de Heere Christus behaluen den dienst des woordts ende der Sacramenten oock de Kerckelicke vermaninghen ende straffinghen inghestelt heeft, so sullen de Dienaren niet alleen openbaerlick
|123|
leeren straffen vermanen ende wederlegghen, maer sullen oock een yeghelick int bysonder vermanen tot syn behoorlicke plicht, maer ghelyck de Christelicke straffe geestelick is, ende niemant van de straffe der Ouericheyt en bevrydt, alsoo worden oock bouen de borgherlicke straffinghe de Kerckelicke straffinghen nootsakelicken vereyscht, om den Sondaer met God ende synen naesten te versoenen, ende de erghernisse wt der ghemeynte Christi wech te nemen.
II.
93. Soo dan yemant in de suyuerheyt der leere dwaelde, ofte in den wandel sondichde, soo verre als het heymelick is ende gheen openbare erghernisse en brengt, soo sal den reghel onderhouden worden dien Christus duydelick voorschryft Mat. 18.
III.
94. De heymelicke sonden daer van de sondaer int bysonder van een twee ofte dry ghetuyghen vermaent synde hem bekeert en salmen tot den Kerckenraet niet brenghen.
IV.
95. Soo yemant van heymelicke sonden door twee ofte dry vermaent synde niet en hoort, ofte een openbare sonde begaen heeft, sulcx sal den Kerckenraet aenghegheuen worden.
V.
96. Die hartneckelick de vermaninghe des Kerckenraets verwerpt sal van den nachtmael affghehouden werden, maer soo hy affghehouden synde na verscheyden
|124|
vermaninghen gheen teeken der boetverdicheyt en gheeft soo sal dit de voortganck syn totter afsnydinghe.
VI.
97. De Dienaer sal opentlick de ghemeynte van den hartneckigen sondaer vermanen, de sonde openbaren ende de behoorlicke plicht diemen ghedaen heeft in hem te straffen van het Auontmael aff te houden, ende daerna neerstelick te vermanen voor den volcke verclaren, Ende sal de gheymeynte vermanen datse voor dese onboetverdighen sondaer bidde eer datmen ghedwonghen werde tot de laetste remedie te koemen. Sodanighe drye vermaninghen sullender ghedaen worden. In de eerste en salmen den sondaer niet noemen op dat hy eenichsins verschoont werde. In de tweede salmen hem noemen. In de derde sal der ghemeynte aengheseyt worden datmen hem affsnyden sal ten sy dat hy hem bekeere, op dat soo hy hartnechkich blyft syn affsnydinghe door stilswyghende bewillinghe der ghemeynte gheschiede. De tyt die tusschen de vermaninghen gaen sal, sal int oordeel des Kerckenraets staen. Ende in de affsnydinghe van dusdanighen hartneckighen sondaer sal de Dienaer int breede verclaren het ghebruyck ende eynde der seluer, ende de gheloouighen vermanen datse gheen onnoodighe ghemeynschap ofte conuersatie metten afghesnedenen hebben, maer syn gheselschap schouwen, in sonderheyt tot desen eynde, op dat de afghesneden door schaemte verslaghen synde aernstelick bedencken magh hem te bekeeren.
VII.
98. Van den sonden die van harer nature openbaer syn, ofte die door verachtinghe der vermaninghen der Kercke openbaer ghemaeckt worden, sal de versoeninghe openbaerlick gheschieden, niet na het segghen van een ofte twee, maer na het oordeel des gantschen Kerckenraets
|125|
op sulcker wyse ende forme als tot de opbauwinghe elcker Kercke alderbequaemst gheacht sal worden.
VIII.
99. De ghene die sware sonden begaen hebben die der Kercke schandelick syn ofte oock die vander Ouericheyt ghestraft behooren te worden, al ist datse met woorden boetverdicheyt bewysen, sullen sy nochtans van de ghemeynschap des Auontmaels om de aerghernisse wech te nemen ende hare boetveerdicheyt te beproeuen affgehouden worden. Dogh hoe dickwils off hoe lange dit gheschieden sal, sal int goetduncken des Kerckenraets staen.
IX.
100. Soo de Dienaers Ouderlinghen ofte Diakenen een openbare groue sonde, die der Kercke schandelick ofte vander Ouericheyt oock te straffen ware beghinghen, soo sullen de Ouderlinghen ende Diaconen wel terstont van haren dienste door het oordeel des Kerckenraets affghesettet worden, maer de Dienaers salmen van haren dienste opschorten. Dogh offmense gheheel affsetten sal, sal int oordeel staen van de classicale vergaderinghe.
X.
101. Maer off de Dinaers Ouderlinghen ende Diaconen affghesett synde na dat sy der Kercken met boetveerdicheyt voldaen hebben soo sy wederom vercoren worden toeghelaten sullen moghen wesen, soo vele als de Ouderlinghen ende Diakenen aengaet sal de Kerckenraet oordeelen, Maer soo vele de Ministers belanght sal van de classicale versamelinghe gheoordeelt worden.
|126|
XI.
102. Gheen Kercke en sal ouer andere Kercken, gheen Dienaer ouer andere Dienaers, gheen Ouderlinck noch Diaken ouer andere Ouderlinghen ofte Diakenen eenighe heerschappie voeren ofte ouerhant hebben, maer lieuer sal hem een yeghelick van alle oorsake ende suspitie van dien wachten, Hoewel wt plicht der liefde de eene Kercke de andere, de een Dienaer den anderen etc. niet alleen moghen, maer oock behooren te vermanen.
PETRUS DATHENUS electus praeses ss.
CASPARUS HEYDANUS Assessor ssi.
ARNOLDUS CORNELIUS Scriba.
e.a.
|127|
Particuliere Vraghen.
1. Ofmen de artykelen des Synodi niet en behoort met ghetuyghenissen der Schrifturen te bevestighen. Is gheantdwoort, Dat dit onnoodich is omtrent de dinghen die middelmatich syn, ende de ordeninghe der Kercke aengaen. Die niet middelmatich syn heeft de Synodus alsoo ghestelt, datse de seluighe acht op de authoriteyt der H. Schrifturen ghegrondet te syne, de welcke soo yemant daerby wil setten sal tselue moghen doen.
2. Of het van nooden is dat de artykelen des Synodi van de Ouerheyt bevestight werden? Is gheantdwordt, Datmen de Ouerheyt sal bidden datse die artykelen met hare authoriteyt bevestighen wille, in den welcken de seluighe authoriteyt van nooden is om int werck gheleyt te moghen worden. Ende daer sullen twee verordent worden om dat met een Requeste aen den Staten te versoecken.
3. Watmen met sulcken Dienaer doen sal die sich onder gheen classen ordeninghe begheuen en wil? Is gheantdwoordt, Datmen sulk een den particulieren Synodo aengheuen sal op dat van den seluighen daerin voorsien worde. Daerbeneffens sal de Classis ettelicke verordenen, die de Ouerheyt der ghereformeerder religie van de nutticheyt ende billickheyt deser ordinantie onderrichten sullen, ten eynde dat sy door de authoritheyt der seluighe hierin magh gheholpen werden.
4. Of het den ghenen die door wettelicke wtsprake des Kerckenraets ofte Classis ghecondemneert syn, tot allen tyden wanneer sy willen vry is sich tot grooter
|128|
vergaderinghe te beroepen? Is gheantdwoort, Dat de saken te onderscheyden syn om welcken de beroepinghe gheschiet. Want daer twee persoonen teghen malcanderen in questie staen sal de ghene die ghecondemneert wordt de beroepinghe vry ende gheloorloft syn tot de helft van den tyt die daer is tusschen de versamelinghe van de welcke hy ghecondemneert is tot de naeste grooter versamelinghe tot dewelcke hy sich beroept, ten ware dat die tyt te cort ware, waer van de classis oordeelen ende besluyten sal. Maer soo het oordeel wtgesproken is teghen yemanden alleen die ghesondicht heeft, sal de seluighe sich terstont beroepen. Ende soo yemant op den bestemden tyt sich niet en beroept, die sal van het recht der beroepinghe versteken wesen.
5. Ofmen het oordeel der ouerheyt van de ghereformeerde Religie int afsetten der Dienaren ghebruycken sal? Is gheantdwoort, Dewyle het der Christelicker Ouericheyt Ampt is te besorghen datmen in godsalicheyt ende eerbaerheyt leue waertoe ghetrouwe Dienaren van noode syn, soo salmen hare bewillinghe int afsetten der Dienaren ghebruycken, ghelyck ook van den Synodo verordent is datmen dit in de beroepinghe der seluen doen sal. Het selfde sal in de translatie ende ouersettinghe der Dienaren in sonderheyt soo sy eewich ofte ymmers lanckdurich is, onderhouden worden.
6. Of het der Ouericheyt geoorloft is buyten wille ende weten des Kerckenraets die Dienaren des woordts aen te nemen ofte af te setten? Is gheantdwoort: gheensins.
7. Of alle Dienaren in vlaenderen gheboren ende in dese nederlanden ofte in anderen plaetsen den nederlantschen Kercken dienende, soo sy van eenighe Kercke in vlaenderen gheroepen werden, die beroepinghe te volghen ghehouden syn? Item of de Dienaren in het nederlant gheboren ende in andere nederlantschen Kercken in vremden landen dienende soo sy vanden Kercken die int nederlant syn gheroepen werden schuldich
|129|
syn die beroepinghe waer te nemen? Is gheantdwoort, Nademael het gheheele nederlant onse alghemeyne vaderlant is, dat het gantsch onredelick sy dat de Dienaren buyten tlant van vlaenderen ende dogh in den nederlanden de Kercke Christi dienende aen vlaenderen souden verbonden syn. Ende soo vele de andere aengaet die buyten den nederlanden in de dienste syn oordeelt de Synodus datmen die seluighe oock buyten de bewillinghe harer Kercken niet beroepen magh.
8. Of een Dienaer op seker conditie van syner Kercke aenghenomen synde, door de macht des classis bouen die conditien verbonden magh worden? Antdwoorde, Dewyle wy ons seluen Christo ende syner ghemeynte gheheel schuldich syn soo isset eens ghetrouwen Dienaers Ampt in redelicke conditien te bewillighen, al ist datse van te voren niet wtghedruckt en syn. Ende de Classis sal oordeelen welcke conditien redelick of onredelick syn.
9. Of het eenen Dienaer gheoorlooft is een Rentmeesterschap te bedienen? Antw. Neen het.
10. Of men een Ouderlinck ofte Diaken bequaem synde om de Kercke te dienen dogh een quade ende wederspannighe huysvrouwe hebbende daarom van den dienst der Kercke afweeren sal? Is gheantdwoort, Datmen hem wel van den dienste sal afhouden dewyle de huysvrouwe der Kercke tot een erghernisse wesen soude dogh soo hy nu in den dienste is datmen hem niet afsetten sal.
11. Watmen met een Dienaer doen sal die wel suyuer in der leere ende vroom van wandel is, nochtans gheen gaue en heeft om onder de ghemeynte met synen predicatie veel vruchts te doene? Antdw. Ghelyckerwys datmen de curieusheyt der mensschen niet en behoort te voeden, alsoo by aldien de ghemeynte der plaetse daer de Dienaer staet haer beclaeght dat syn maniere van leeren niet veel vruchts doet, soo sal de Classis neerstelick hier na vernemen ende soo syt
|130|
alsoo bevindt soo salse hem in sulcken plaetse transfereren daer synen dienst sal moghen syn. Hierentusschen sullen de Kercken ernstelick vermaent worden datse de Dienaers neerstelick beproeuen eer sy de selue aen nemen.
12. Hoe ende op wat wyse de Kercken haren Dienaren haer behoirlick onderhoudt besorghen sullen? Antdw. Men sal een Requeste wt den naem deses Synodi schryuen om den Staten ouer te gheuen door Thomam Tilium ende Arnoldum Cornelium.
13. Of een Ouderlinck die synen tyd wtghedient heeft ende bereyt is noch langher te dienen der ghemeynte wederom magh voorghestelt worden om hem te moghen verkiesen? Antw. Ia. Want de tweeiarighe veranderinghe der ouderlinghen is daerom in sonderheyt inghesett op datse van den laste hares dienstes mochten verlichtet werden.
14. Of een Ouderlinck wettelick verkoren synde het ampt mach weygheren aen te nemen? Antdw. Neen, ten ware om seer ghewichtighe oorsaken van den welcke de Kerckenraet ende soo het noodich is, de Classis kennisse nemen sal.
15. Of de ouderlinghen omtrent de examinatie der Dienaren in den Classischen versamelinghen soo wel kuerstemmen hebben sullen als de Dienaers des woordts? Antdw. Men mach der ouderlinghen aduys wel hooren van de suyuerheit der leere der Dienaren. Maer de Dienaers alleen sullen kuerstemmen hierin hebben, dogh van de gaue van wtspreken ende andere dierghelyke gauen sullen de ouderlinghen oock hare kuerstemmen gheuen.
16. Welck van beyden beter is de aelmoessen na de predicatie aan de Kerckdueren te versamelen ofte onder de predicatie omgaende door het volck? Antdw. De eerste wyse is beter, nochtans in den Kercken daermen die seluighe niet hebben en kan salmen die selue dulden tot dat mense can verbeteren.
17. Wat een Kercke te doen staet de welcke door
|131|
de Ouerheyt in den dienst der Diaconie verhindert is? Antdw. Men sal alle neersticheyt doen, dat der Kercke haer Recht in der bester voeghe wederghegheuen worde het welcke eerst de Kerckenraet ende daerna oock de Classis soo het van nooden is besorghen sal, het selfde oock aen der hoogher ouericheyt versoeckende soo het nootsackelick is.
18. Of het oorbaer ende noodich is den Bybel wt den Hebreischen in der nederduytscher tale ouer te setten of ten minsten de ghemeyne ouersettinghe te ouersien, ende wien men desen last oplegghen sal? Antdwoordt. Men sal wel tot syner tyd de Bybel wt der Hebreischen tale ouersetten moghen. Hierentusschen salmense na de Francoysche Latynsche ende andere in sonderheyt na de nieuwe Heydelbergsche ouersettinghe ouersien. Daerby oock voeghende de Franchoysche annotatien ouer het oude Testament. Dogh soo salmen toesien dat dit werck een persoon alleen niet opgeleyt werde, ende syn verordent de Heere van Ste Aldegonde ende Petrus Dathenus om na bequame mannen wt te sien die dit werck behoirlick sullen konnen wtvoeren.
19. Ofmen het boeck der Martelaren vermeerderen sal? Antdw. Ia. Ende Iohanni Cubo is opgheleyt dewyle hy ettelicke autentyke memorien van Martelaren by hem heeft dat hy sorgh draghe datse ouersien ende by het martelaer-boeck ghedruckt werden, waerin hy van Taffino ende Vinea gheholpen sal worden. Is oock van allen anderen Dienaren begheert, dat de ghene die eenighe memorien van oprechte martelaren hebben, de seluighe aen den voorschreuen Cubum seynden.
20. Ofmen de Institutie Ioannis Caluini in de nederduytsche sprake correcter ouersetten sal? Antdw. Ia. Ende is Petro Datheno opgheleyt te doen.
21. Of het nut is de Historie der Nederlandsche gheschiedenissen te beschryuen? Is gheantdwoord, Dat het gantsch profytelick is. Ende om dit te doen is bestemt de Heer van Ste Aldegonde. Ende is allen
|132|
Dienaeren belastet datse nerstelick die dinghen opschryuen die van de eerst vryheyt aff in haren contreyen gheschiet syn, ende de seluighe soo verre sy seker wetenschap daer van hebben tot hare classisiche vergaderinghe brenghen met wtdruckinghe des tyts wanneer elck dinck gheschiet is. Dogh sullense in de voorschreuen vergaderinghen neerstelick ghelesen worden, op dat voor seker blycke ofse warachtich syn. Ende op dat alle dit door versuymenisse niet naghelaten worden, sal de Praeses in elcke versamenlinghe die Dienaers daer van vermanen ten eynde datse teghen den eersten Ianuarii naestcomende ao 79 hare memorien ghereet hebben om de selue tot de Kercke van Antdwerpen te seynden diese den Heere van Ste Aldegonde ouerleueren sal.
22. Of het niet raetsaem is voor den ghenen die gheen latyn en konnen aen te houden dat de wtlegghinghe Caluini ouer de Euangelisten die nu ouerghesett is ghedruckt werde? Antdw. Het is Iohanni Cubo opgheleyt te versorghen dat de Copie met den eersten na Delft ghesonden werden, de welcke door Arnoldum Cornelium Dienaer dier Kercken teghen het latynsche exemplaer sal ouersien werden op dat sy daer na ghedruckt worden magh.
23. Op een ander vraghe is Ioanni Gerobulo Dienaer der Kercke tot Vlissinghe last gheghenen in het nederduytsche ouer te setten de Chronyke van Carion ghelyckse door Phillippum Melancthonem ende Peucerum met Historien ende exempelen verryckt ende vermeerdert ende op een nieu ghedruckt is.
24. Op een ander vraghe is Iohanni Arcerio Dienaer des Woordts in de classe van Leyden opgheleyt dat hy ouersette het boeck Bullingeri van den oorspronck der dwalinghen.
25. Op de vraghe Hoemen den toenemenden Wederdooperen te ghemoete gaen sal? Is gheantwoordt: Ten Isten sullen de Dienaers des Woorts de fundamenten des gheloofs ende artykelen die tusschen ons
|133|
ende haer twistisch syn neerstelijck ende claerlick haren ghemeynten wtlegghen. Ten IIen sullen sy haer ghemeynten tot godsalicheyt ende liefde aerstelick vermanen, ende selue met goet exempel voorgaen. Ten IIIen sullen se de lidtmaten harer ghemeynten naerstelick besoecken. Men sal oock ten IIIIen verscheyden corte ende clare tractaetkens van den hooftartikelen der wederdoopersche dwalinghen schryuen ende wt laten gaen. Maer soo vele aengaet de tsaemensprekinghen ende disputatien met hen, op die plaetsen daer de ervarentheyt leert datse niet onvruchtbaer syn, sullense aenghenomen worden alleen van den ghenen die de Classis daertoe bequame oordeelen sal.
26. Oftmen gheestelicke comedien ende tragedien voor den volcke in Rhetoryke spelen magh? Antdw. Nademael dese ghewoonte noyt in de Israelitische ofte Apostolische Kercke gheweest is, ende vele ongheschicktheden daerwt volghen ende het oock openbaer is dat de facteurs der seluer dickwils de fundamenten der Christelicker Religie niet ghenoegh verstaen, waer wt met recht ghevreest wordt dat vervalschinghe der leere soude moghen volghen, dewyle het oock is een ontheylighinghe van het Woordt Gods, soo behoortmen te aerbeyden datse soo vele moghelick is gheweert, ende alle lidtmaten der Kercken affgheraden worden.
27. Ofmen allerley mensschen Kinderen als van hoereerders Afghesnedenen Papisten ende anderen dierghelycken sonder onderscheyt doopen sal? Antdw. Ouermidts de doop den kinderen die int verbont Gods staen toekomt, ende het ghewis is dat dese kinderen buyten het verbont niet en syn, soo salmense van den Doop niet weren, Alsoo nochtans dat se op behoirlicker wyse gedoopt werden ende van dien ghepresenteert die op de afvraghinghe in de forme des Doops begrepen antwoorden ende de leere toestaen.
28. Of het gheoorlooft is eenen onghedoopten voliarighen niet in de versamelinghe der Kercke maer in de teghenwoordichheyt des Kerckenraets te doopen.
|134|
Antdw. Het behoort in de openbare vergaderinghe te gheschieden. Ende die wt schaemte sulcx weyghert sal daerin vermaent werden, nochtans sal hy na een ander Kercke moghen gaen om aldaer den Doop openbaerlick te ontfanghen.
29. Of men den Doop van weerden houden sal die van een priuaet persoon ofte oock van een Ouderlinck bedient is? Antdw. Neen. Hierentusschen, Soo het gheschiedde dat een Ouderlinck van een Kercke ofte een deel der seluer daertoe versocht synde den Doop bediende soo en salmen daertoe versocht synde den Doop bediende soo en salmen wel dien Doop niet verhalen, om dieswille dat hy eenighe forme van beroepinghe heeft, Ende is nochtans niet te prysen noch na te volghen.
30. Of het den lidtmaten der Kercke gheoorlooft is ghetuygen, tott den Doop te nemen de welcke gheen lidtmaten der ghemeynte syn? Antdw. Het ware wel te wensschen dat alleen de lidtmaten der ghemeynte tot ghetuyghen des doops ghenomen wierden, nochtans salmen de andere lyden soo sy vroom van leuen ende den Euangelio niet teghen en syn.
31. Of het vry staet niet alleen den ghemeynten, maer oock den bysonderen lidtmaten van een yeghelicke ghemeynte ghetuyghen tot den doop te nemen of niet? Antdw. Het staet vry. Sullen nochtans de bysondere lidtmaten der Kercken vermaent worden datse haer der ordinantie, in der Kercken vermaent worden dat se haer der ordinantie, in der Kercken daer van sy lidtmaten syn aenghenomen, soo veel moghelick is ghelyckformich stellen. Het welcke oock in allen anderen middelmatighen dinghen te onderhouden is.
32. Of het vry staet in den Auontmael des Heeren koecxken diemen ghemeynelick oblaten noemt te ghebruyckens de welcke hoewel sy gheen ghemeyn broot en syn, nochtans gheen inghedruckte figure en hebben? Antdw. Alle Kercken sullen daerna trachten dat se ghemeyn broot ghebruycken. Daer het nochtans noch niet ghebruyckelick is sal daerom niemant eenighen twist aenrichten.
33. Of men behoort het Auontmael des Heeren op
|135|
Paeschen Pyncxter ende Christdagh buyten de ghewone ordentlycke tyden te houden? Antdw. Men sal de ghewonelicke tyden onderhoude, ten ware dat somtyts de ghewonelicke tyt ende voorschreuen feestdaghen byna ouereen quamen, want alsdan sal de ghewoonlicke tyt daerop moghen verlengt of verkort worden. Alsoo nochtans dat men voornemelick acht neme op het ghebruyk van een yder lant, om niet lichtelick daerin yet te veranderen, sonder ghewichtighe oorsake.
34. Of het den Christenen gheoorloft sy met veranderinghe der cleederen ouer syne affghestoruen vrienden rouwe te draghen? Antd. Men sal dese borgherlicke ghewoonte niet openbaerlick straffen. Soo nochtans yemant eenighe superstitie of te houaerdye hierin liete blycken, die sal vermaent worden, doch men sal daerom ouer hem gheen wyder straffe gebruyken.
35. Of het gheoorloft sy tot den Auontmale des Heeren toe te laten de ghene die wel den Bybel alleen voor Godts woort bekennen maer de ghewonelicke vraghen diemen den ghenen voorhoudt die ten auontmael gaen sullen niet beantdwoorden noch daerin bewillighen willen? Antdw. De Kercken sullen hare ghewonelicke wyse van de belydenisse des gheloofs af te eysschen onderhouden, ende een yeghelick is schuldich rekeninghe syns gheloofs te gheuen na de leere Petri. Want het oock niet en betaemt, datmen een ghemeyn ghebruyk der ghemeynte om sommighe bysondere personen veranderen soude.
36. Wanneer men trouwen sal voor of na de predicke? Antdw. Het is vry. Ende wordt oock in der vryheyt der Kercken ghelaten dat men of terstont na de predicke eermen het ghebet doet, of na het ghebet trouwe.
37. Of men die trouwen sal, de welcke afghesneden syn? Antdw. Ja. Welverstaende dat mense aernstelick tot boetverdicheyt vermanen sal.
38. Of het den Ouerheden gheoorloft sy de houwelicken alleen te vercondighen ende te bevestighen sonder
|136|
aenroepinghe des naems des Heeren ende sonder eenighe forme des Kerckendienstes? Antdw. Men sal hier van rypelick ende voorsichtelick met den Staten handelen dat het niet langher en gheschiede.
39. Of het houwelick van een persoon die syner huysvrouwe halue suster nu 20 iaren tot een huysvrouwe ghehadt ende kinderen daer by ghewonnen heeft, voor wettelick te houden ende te lyden is. Antdw. Het is geen houwelick maer een bloetschande. Ende daeromme salt van gheender werde ghehouden werden. Men sal nochtans de Ouerheyt bidden, dat na keyserlicke rechten de kinderen voor wettelick ghekent worden, die door onwetenheyt als het houwelick noch stont gheprocreert zijn.
40. Hoe de houwelicken die in de vervolghinghe heymelick bevesticht syn, nu opentlick bevestight sullen werden op dat se voor wettelick ghehouden werden? Antdw. Men sal hier van men den Staten handelen soo Godt de vryheit der Religie verleent.
41. Of het den lidtmaten der Ghemeynte vry staet hare kinderen ten houwelicke te gheuen den ghenen die gheen lidtmaten der ghemeynte en syn? Antdw. Soo sy vianden der Religie syn staet het gantsch niet vry. Maer soo sy der Religie niet teghen syn ende een goede hope van hen gheuen datse in de kennise der waerheyt toenemen sullen, ende belouen hare partye in de oeffeninghe der religie niet te verhinderen, soo is het gheoorloft.
42. Hoe men der ghewonelicke dronckenschap ende anderen groue ghebreken die onder het volck also regneren dat se niet beterlick schynen te wesen remedieren sal? Antdw. De Classes sullen na gheleghentheyt van een yder plaetse daerin voorsien.
43. Wat men doen sal met den ghenen die hen tot openbare dansen begheuen? Antdw. Overmidts de dansinghen ghemeynlick een lichtuerdicheyt die den Christenen niet en betaemt mede brenghen, ende aenlockingen der vleesschelicker lusten syn, ende daerbeneuens
|137|
den godsalighen veraergheren in sonderheyt in den tyt van ghemeyne nooden, soo sullense ghestraft worden die hen daertoe begheuen, ende soo sy hartneckelick voortvaren na verscheiden vermaninghen, van de ghemeynschap des H. Auontmaels affgehouden worden.
44. Hoemen handelen sal met den ghenen wiens openbare sonde door lanckheyt van tyde in verghetenheyt ghekoemen is? Antdw. Men sal hem totten Auontmael toelaten met voorgaende vermaninghe ende heymelicke schultbekenninghe.
45. Hoe men in den openbaren ghemeynten handelen sal, ten eersten met den ghenen, die na de vryheyt van den iare 66 het pardoen ghehaelt hebbende de religie met eedt verloochent hebben? Ten tweeden met den ghenen die de religie met eedt niet verloochent nochtans het pardoen ghenoten hebben, Ten derden met den ghenen die hen sonder dit pardoen tot de Afgoderye des Pausdoms begheuen hebben? Ende ten IIIIen met den ghenen de welcke hen soo verre niet verlopen hebbende nochtans van de oeffeninghe der religie in der ghemeynte sick afghesondert hebben. Antdw. Soo vele de eerste aengaet, die sullen met teghenwoordicheyt hares persoons opentlick hare schult bekennen, Aengaende de tweede de welcke sonder versweeringhe der religie het pardoen ghebruykt hebben, die en sullen opentlick voor der ghemeynte niet verschynen, maer met hen sal na het oordeel des Kerckenraets ghehandelt worden, Het welcke oock in de sake der derden gheschieden sal. Maer soo vele de laetste belanght, sullen alleene van den Dienaren ende Ouderlinghen van hare nalaticheyt ende onachtsaemheyt vermaent worden.
46. Hoe men handelen sal met den ghenen die wt der ghemeynte in een ander plaetse vertrecken, ende hen byder ghemeynte dier plaetse niet en voeghen, ofte oock haer niet vromelick en draghen? De Andtwoorde: De Kercken wt de welcke sy vertrocken syn sullen totten Kercken dier plaetse daer sy henen syn ghegaen
|138|
schryuen, datse met sodanighen handelen ende so het moghelick is, tot de ghemeynschap wederbrenghen, ofte anders by trappen na de Christelicke straffe met hen voortvaren.
47. Of de kinderen die in den ghereformeerden ghemeynten ghedoopt syn tot hare iaren ghecomen synde der Kerckelicke straffe onderworpen sullen wesen, ende soo sy vermaent wesende hartneckich blyuen, Ofmense dan afsnyden sal hoewel sy hare ghelooue noch niet beleden ende tot den Auontmael des Heeren hen niet begheuen hebben? Antdw. Dewyle de doop een alghemeyne ghetuygenisse is des verbondts Godes het welck den kinderen der christenen toebehoort soo langhe sy door openbare afval het selfde niet en verwerpen, soo sullen de openbare ende alghemeyne vermaninghen ghelyck de propheten tot het Israelitische volck ghebruyckt hebben in den openbaren ende vryen ghemeynten ghenoegh wesen. Maer dewyle de belydenisse des gheloofs ende ghemeynschap des H. Auontmaels, een bysonder getuyghenisse is in der Kercke Gods, door het welcke de ghene die teghen het verbont Gods ghesondicht hadden wederopghenomen worden (ghelyck eertyts de afvallighe Israelieten niet door een nieuwe besnydenisse maer door de ghemeynschap des paeschlams tot de ware Kercke Israels wedergebracht worden) soo salmen gheen afsnydinghe ghebruycken dan teghen de ghene in den welcken door het Auontmael des Heeren het verbont Gods op een nieu verseghelt is.
48. Of het ghenoegh is in den openbaren Kercken daer vele spotters des woordts Gods by koemen dat de ghene die openbaerlick ghesondicht hebben, voor den Kerckenraet hare schult bekent hebbende, met der Kercke alsoo versoenen? Antdw. Dewyle men de eere des ghevallen broeders behoort te verschoonen, ende de seluighe openbaer nadeel lyden soude soo hy opentlick voor de spotters verschynen soude, ofte synen naem in der predicatie wtgheroepen soude worden, soo ist
|139|
ghenoegh dat de versoeninghe gheschiede voor den Kerckenraet, in teghenwoordicheyt der ghenen die de Kerckenraet oordeelen sal datter behooren by te wesen. Alsoo nochtans dat sonder synen naem te noemen (tensy dat het ser nootwendich is) syne misdaet ende boetverdicheyt den volcke voorghestelt werde, Daerin de Kerckenraet na de omstandicheden (de welcke met grooter voorsichticheyt te ouerleghen syn) handelen, ende soo het van noode is, met de classe raetslaghen sal.
49. Of het gheoorloft is in een Stadt daer een Walsche Kercke is, een Dienaer die van elders koemt eenen anderen dienst op te richten, die afgesondert sy van den dienst der voorschreuen Kercke, voor een of twee franchoysche huysghesinnen, daerby nemende 8 of 10 Walsche personen de welcke van den ghewoonlicken dienst der Walscher Kercke om den lanckdurighen twist affgheweken syn, wt den welcken hy Ouderlinghen ende Diaconen verordent, Also dat de Classis in desen nieuwen dienst niet en bewillicht, ende de ordinaire Kercke haer daer teghen sett? Is gheantdwoort, dat sulckes gantsch niet gheoorloft is, en de dat de ghene die sulckx begaen heeft een afschueringhe van de Kercke ghemaeckt heeft, Dat oock de andere die haer van de ordinaire Kercke affscheydende tot desen nieuwen dienste ghevoeght hebben daerin hebben ghesondicht.
50. Indien de Kerckenraet der voorschreuen ghemeynte gheen middel en hadde om desen Dienaer te bedwinghen, ende van der classe (de welcke wt nederduytsche ghemeynten (twee wtghenomem) bestaet) daerin niet voorsien wordt, ende gheen hope en is dat de generale Synodus te samen koemen sal dan na eenen langhen tyt, Of de Synode aller Walscher Kercken, soo om dese als om andere ghewichtighe oorsaken tsamen gheroepen, na hare schuldighe plicht doet, soo sy eenighe van haren Dienaers afveerdicht om tot die Walsche Kercke te gaen ende sodanighen lanckdurighen twist ende schadelicke schueringhe met hulpe van de
|140|
dienaers der Stadt arbeyden wegh te nemen? Antdw. Ten is hen niet alleen gheoorloft gheweest, maer sy hebbent van weghen harer conscientie ende des ghebots Godes oock moeten doen.
51. Of sodanighe afgheveerdichde dewyle de Kerckendienaers der nederduytscher sprake de sake totten Classen wtstelden die sy seyden dat na den tyt van twee of dry maenden eerst vergaderen soude enede hierentusschen de Kercke door den tweedracht ende voornemelick door dese schueringhe lieten verloren gaen, mochten ende behoorden met den Dienaer die de Kercke verschuert hadde te handelen om de schueringhe wegh te nemen ende de Kercke weder in vrede te stellen? Antdworde. Hoewel die dry of vier nederduytsche Dienaers met den Walschen Synode gheen ghemeynschap en hadden, soo hebben sy nochtans niet recht ghedaen datse niet terstont metten afgheveerdichden om den ghemeynen brant wt te blusschen toegheloopen syn. Ende de afgheveerdichde van de Walsche Synode hebben ghedaen na haren schuldghen plicht.
52. Of men de vrouwenkrachters dootslaghers verraders ende die derghelycke groue feyten begaen hebben, hoewel sy haer bekeeren nochtans om de grouicheyt der feyten wille behoort af te snyden? Antdw. Men sal gheen boetverdighe afsnyden, maer wel voor eenen tyt van den Auontmale des Heeren afhouden om de groffuicheyt der sonde te betuyghen, de aerghernisse wech te nemen, anderen een vreese aen te doen, ende hare boetverdicheyt te beproeuen.
53. Op de vraghe van de sake van Niclaes le preu daer van in de Requeste den Synode ouerghegheuen breeder vermeldet wordt is gheantdwoordt Dat de voorss. Nicolas niet by de tweede maer by de eerste huysvrouwe hem behoort te voeghen, de welcke alleene van den Synode voor syne wettelicke huysvrouwe bekent is.
54. Op de vraghe welcke sonden openbaer syn, Is gheantdwoordt, Dat een openbare sonde is die openbaerlick voor een yeghelick begaen wordt, of die op
|141|
een plaetse welck van naturen publick is (als de iurisconsulti segghen) hoe wel datse weynich mensschen sien ghedaen wordt, off die door de hartneckicheyt des sondaers wt heymelick openbaer wordt, of ten laetsten alse om hare grouwelickheyt der openbare straffinghe werdich gheacht wordt. Alsoo syn de sonden Dauidis teghen Vriam, Ananiae ende Sapphirae teghen den H. Gheest openbaer ghemaeckt ende voor openbare sonden ghestraft gheweest.
55. Of het oorbaer is dat de Dienaers in haren predicatien de Oude Vaders allegieren ende de toehoorders tot de Schriften der nieuwer Scribenten wysen als Lutheri Caluini etc.? Antdw. Men sal de artykelen der christelicker leere in de predicatien met gheen andere dan alleene met ghetuyghenisse der Heyligher Schrifture bevestighen. Maer de ghetuygenissen der vaderen salmen matelick ghebruycken moghen voornemelick ter plaetsen daer men de papisten van harer hartneckicheyt moet ouertuyghen, maer de namen der nieuwen Scribenten salmen in de predicatien gheheel nalaten.
PETRUS DATHENUS electus Synodi huius praeses.
ARNOLDUS CORNELIUS Scriba.
IOANNES CUBUS, alter huius Synodi Notarius.