|191|
Kerkenordeninghe
ghesteldt inden
Nationalen Sijnodo
bij laste van syn Excellencie, ghehouden int
Sgravenhaghe
den XX Junij 1586.
I.
Om goede ordere inde Gemeynte Christi te onderhouden, sijn daer inne noodich de diensten, tsamencompsten, opsicht der leere, Sacramenten ende ceremonien, ende Christelijke straffe: waer van hier nae ordentlijken sal ghehandelt wordden.
Vande Diensten.
II.
De diensten sijn vierderleij, Der dienaren des woerts, der Doctoren, Ouderlinghen ende Dyakenen.
III.
Het sal niemandt al hoe wel hij een Doctor, ouderlinck, oft dyaken is, gheoorloft sijn den dienst des Woerts ende der Sacramenten te betreden sonder wettelijken daer toe beroupen te sijne; Ende wanneer ijemandt daer teghen doet ende meermael vermaendt
|192|
sijnde niet afstaet, soo sal de Classe oordeelen, ofmen hem voer eenen Schuermaker verclaren ofte op eenighe andere wijse straffen sal.
IV.
De wettelijke beroupinghe der ghener die te voren inden dienst niet gheweest sijn, soo wel inde steden als ten platten lande, bestaet: Ten eersten inde verkiesinghe, de welke ghescieden sal doer den kerkenraet ende Dyakenen mitsgaders het oordeel der Classe; ofte van twee of drye naestgheseten Dienaren. Ende inde plaetsen daer gheenen kerkenraet en is, doer de Classe met bidden ende vasten. Ten anderen int examen oft ondersoukinghe beijde der leeren ende des leuens, de welcke by den seluen staen sal vande welken sij vercoren worden; welverstaende dat nieuwelinghen, mispriesters, monnicken ende die andersins eenighe secten verlaten hebben, niet sullen toeghelaten wordden, voer datse sekeren tijt beproeft sijn. Ten derdden inde approbatie ende goetkenninghe van de Overheijt vande plaetse respectiuelijck (de welke sij sullen aenghegheuen wordden, om te vernemen, oft sij haers leuens ende borghelijken wandels haluen eenighe wettelijcke oorsaeke heeft te wederspreken) ende der ghantscher Gemeijnten, wanneer de naem des Dienaers, den tijt van vierthien daghen inder kerken vercondicht sijnde, gheen hindernisse daer teghen en compt. Ten laetsten inde opentlyke beuestinghe voer de Gemeynten, de welke met behoorlyke stipulatie ende afvraghinghe, vermaninghe, ghebedt ende oplegghinghe der handen vanden dienaer die de bevestinghe doet (oft eenen anderen, daer meer Dienaers sijn) toeghaen sal naar het formulaer daer van sijnde: welverstaende dat de oplegghinge der handen sal moghen ghedaen wordden inde Classicale vergaderinghe aenden nieuw ghepromoueerden Dienaer, die ghesonden wordt inde kerken onder tcruijs.
|193|
V.
Nopende de Dienaers, die nu alreede inden dienst des woerts sijnde tot een ander Gemeijnte beroupen wordden, sal desghelijcx soodanighe beroupinghe ghescieden soo wel inde steden als ten platten lande, byden kerkenraet, ende Dyakonen ende het oordeel oft advijs vande Classe, oft ijmmers van twee oft drije naestgheseten Dienaren der seluer, soo tselue ghescieden kan. Ende inde plaetsen daer gheenen kerkenraet en is, by de Classe: Al waer de voersz. beroupene verthoonen sullen ghoede kerkelijke attestatien van leere ende leuen. Ende alsoo den magistraet vander plaetsen respectiuelijken aenghegheuen, ende der Gemeijnten eenen tijt van veerthien daghe voerghestelt synde als bouen, sullen met voerghaande stipulatie ende ghebede beuesticht wordden.
VI.
Sal oock gheen Dienaar Dienst moghen aennemen in eenighe besondere heerlijkckheden, gasthuijsen oft andersins, ten sij dat hij voerhenen gheadmiteert ende toeghelaten sij, volghende de voerghaende artijkelen, ende sal oock nietmin als andere de kerkenordeninghe onderworpen sijn.
VII.
Niemandt sal tot den Dienst des woerts beroupen wordden, sonder hem in een seker plaetse te stellen: ten ware dat hij ghesonden wordde om hier oft daer te predicken bijden ghemeijnten onder tcruijs oft andersins om kerken te verghaderen.
VIII.
Een Dienaer eens wettelijken beroupen sijnde, mach
|194|
de Gemeijnte, daer hij sonder conditie aenghenomen is, niet verlaten, om elders een beroupinghe aen te nemen, sonder de bewillinghe des kerkenraets met de Dijakonen ende derghene, die te voren in dienste van Ouderlingxschap ende Dijakenschap gheweest hebben, mitsgaders die vanden magistraet ende met voerweten1) vande Classe; ghelijck oock gheen ander kerke hem sal moghen aennemen, eer hij wettelijcke ghetuijghenisse sijns affscheijts vande kerke ende Classe, daer hij ghedient heft, verthoont hebbe.
IX.
Op d'ander sijde sal de kerkenraet als representerende de Gemeijnte, oock ghehouden sijn hare dienaers te versorghen van behoorlijck onderhoudt, ende sonder kennisse ende oordeel des Classis niet te verlaten, de welke oock, bij ghebreke van onderhoudt, sal oordeelen oft de voersz. Dienaers te versetten sijn oft niet.
X.
De wyle een Dienaer des Worts eens wettelijken als bouen beropen synde sijn leuen lanck aenden kerkendienst verbonden is, soo sal hem niet gheoorloeft sijn hem tot eenen andren staet des leuens te begheuen, Ten sij om groote ende wichtighe oorsake daer van de Classis kennisse nemen ende oordeelen sal.
XI.
Soo het ghesciede dat eenighe Dienaers doer ouderdom, siecte oft andersins onbequaem wordden tot oefeninghe haers diensts, soo sullen sij nochtans des niet te min, de eere ende den naem eens Dienaers behouden, ende van de kerke, daer sij ghedient hebben, eerlijken
1) In het handschrift wordt hier bij vergissing die ingevoegd.
|195|
in haren nootdruft (ghelyck oock de weduwen ende weesen1) int ghemeen) versorgt wordden.
XII.
Soo eenige Dienaers om de voersz. oft eenighe andere oorsaken haren dienst voor eenen tijt onderlaten moesten (het welke niet sonder aduijs des kerkenraets ghescieden sal) sullen sij nochtans tot allen tijden de beroupinghe der Gemeijnten onderworpen blijuen.
XIII.
Het sal niemandt gheoorloeft sijn, den dienst sijnder kerken onderlatende oft in gheenen sekeren dienst synde, hier ende daer te ghaen predicken buijten consent ende authoriteijt des Synodi oft Classis; ghelijck oock niemandt in een andere kerke eenighe predicatie sal moghen doen ofte Sacramenten bedienen, sonder bewillinghe des kerkenraets.
XIV.
Der Dienaren ampt is inde ghebeden ende bedieninghe des woerts aen te houden, de Sacramenten wt te richten,2) op hare medebroeders, Ouderlinghen ende Dyakonen, mitsgaders de ghantsche Gemeynte ghoede acht te nemen, ende ten laetsten met de Ouderlinghen de kerkelijke discipline te oefenenen, ende te besorghen dat alles eerlyken ende met ordere ghesciede.
XV.
Onder den Dienaren des woerts sal ghelyckheijt ghehouden wordden aenghaende de lasten hares diensts, mitsgaders oock in anderen dinghen soo vele moghelijken is, volghende het oordeel des kerkenraets, ende dies van noode sijnde des Classis; het welke oock inden Ouderlinghen ende Dijakonen te onderhouden is.
1) In de latere uitgaven der K.O. is hier ter
verduidelijking bijgevoegd: der Dienaren.
2) In de gedrukte uitgaven staat: uijt te
rijcken.
|196|
XVI.
Het ampt der Doctoren inder Theologien ofte Proffessoren1) is, de H. Scrift wt te legghen, ende de suijuere leere teghen de ketterijen ende dolinghen voer te staan.
XVII.
De Gemeynten sullen aerbeijden, datter studenten inder Theologien sijn, die ex bonis publicis onderhouden wordden.
XVIII.
In de kerken daer meer bequame predicanten sijn, salmen het ghebruijck der propositien aenstellen, om doer sulken oefeninghen eenighe tot de dienst des woerts te bereyden; wel verstaende dat gheen proponenten de Gemeynten openbaerlyck vanden predicstoel sullen leeren, dan die wettelyken gheexamineert ende bequaam ghekent sijn inde vniverseteijt ofte Classe; ende en sullen nochtans haer niet vervordderen de Sacramenten te bedienen, ter tijt toe sij volcomelyken beroupen ende beuesticht sijn.
XIX.
De kerkenraeden sullen allomme toesien datter ghoede Scoelmeesters sijn, die niet alleene de kinderen leeren lesen, scrijuen, spraken ende vrije consten, maer oock de selue inde godsalicheijt ende inden kathechismo onderwysen.
XX.
De Ouderlinghen sullen doer het oordeel des kerkenraets ende der Dijakonen vercoren wordden, soo dattet
1) In de gedrukte uitgave staat: der Doctoren ofte Professoren in der Theologie.
|197|
nae de gheleghentheijt van een ijeder kerke vrij sal sijn, soo vele Ouderlinghen alsser van noode sijn de Gemeijnte voer te stellen, om vande selue (ten waer datter eenig beletsel voer vile1) gheapprobeert ende ghoet ghekent sijnde, met openbare ghebeden ende stipulatien bevesticht te worden: Oft een dobbel ghetal, om het halff deel, by der Gemeynten vercoren, op de selue wijse inden dienst te bevestighen, volghende het formulaer daer van sijnde.
XXI.
Der Ouderlinghen ampt is, behaluen het ghene dat bouen, art. 14, gheseijt is, hen met den Dienaren des worts ghemeijn te sijne, opsicht te hebben dat de Dienaren, mitsgaders hare andere methelpers ende Dyakenen haer ampt ghetrouwelijken bedienen, ende de besoukinghe te doen, nae dat de ghelegentheijt des tijts ende der plaetsen, tot stichtinghe der Gemeynten soo vore als naer het Auontmael kan lijden, om besonder de litmaten der Gemeijnten te vertroosten, tonderwysen, ende oock andere tot de Christelyke religie te vermanen.
XXII.
Deselue wyse, die vande Ouderlingen gheseijt is, salmen oock onderhouden inde verkiesinghe, approbatie ende beuestiginghe der Dijakonen.
XXIII.
Der Dijakonen eijghen ampt is de almissen ende andere armengoederen neerstelijken te versamelen, ende deselue ghetrouwelyck ende vlietelijkck nae den heeijsch2)
1) Beteekent: voorviel.
2) Voor: eisch.
|198|
der behoeftighen, beijde der inghesetenen ende vremdelinghen, met ghemeijnen advijse wt te deelen: de benauden te besouken ende te vertroosten: ende wel toe te sien dat de almissen niet misbruijct wordden; waer van sij rekeninghe sullen doen inden kerkenraet ende oock soo ijemandt daer bij wil sijn voer der Gemeynten, tot sulker tijt als het den kerkenraet goet vinden sal.
XXIV.
De Dijakonen sullen ter plaetsen daer Huijssitmeesters ofte andere Almosseniers sijn, op de selue begheren ghoede correspondentie met hen te willen houden, ten eijnde de Almossen te beter wtghedeelt moghen wordden onder de ghene diese meest ghebreck hebben.
XXV.
De Ouderlinghen ende Dijakonen sullen twee jaer dienen, ende alle jaer sal het halue deel verandert, ende andere inde plaetse ghestelt wordden, ten waere dat het profijt ende gheleghenthyt eenigher kerken anders vereijschte.
Van den kerkelijken tsaemencompsten.
XXVI.
Vierderleij kerkelyke tsaemencompsten sullen onderhouden wordden, de kerkenraet, Classicale verghaderinghe, de partieculire Sijnoden, ende Generale oft nationale.
XXVII.
In desen tsaemencompsten sullen gheen andere dan kerkelijke saken, ende tselue op kerkelyker wijse ghehandelt wordden.
|199|
XXVIII.1)
In meerdere verghaderinghe salmen niet handelen dan het ghene in mindere niet en heft konnen afghehandelt worden, ofte dat tot de kerken der meerder vergha[de]ringhe int ghemeene behoort.
XXIX.
Soo ijemandt hem beclaecht doer de wtsprake der minder vergaderinghe veronghelijct te sijne, de selue sal hem tot een meerdere kerkelijke vergaderinghe beroupen moghen, ende het ghene doer de meeste stemmen ghoet gheuonden is, sal voer vast ende bondich ghehouden wordden: Ten sij dat het bewesen wordde te strijden teghen het woerdt Godts, ofte teghen d'artijkelen in desen gheneralen Sijnodo besloten, soo langhe als de selue doer gheen andere ghenerale Sijnode verandert sijn.
XXX.
De handelinghen aller tsaemencompsten sullen vande aenroepinghe des naems Godts angheuanghen, ende met een danksegginghe besloten wordden.
XXXI.
Die tot de tsamencompsten afghesonden wordden, sullen haere credensbrieuen ende instructien, onderteekent synde van de ghenen diese senden, mede brenghen ende dese sullen alleene kuerstemme hebben.
XXXII.
In allen tsaemencompsten sal byden Preses een Scriba ghevoucht wordden om neerstelijken op te scrijun het ghene weerdich is aengheteekent te syne.
1) In de gedrukte uitgave vormt dit artikel met het voorgaande één geheel, zoodat de artt. 29, 30, 31, 32 daar voorkomen als 28, 29, 30, 31.
|200|
(1) Het ampt vanden Preses is, voer te stellen ende te verclaren het gheene te handelen is, ende wel toe te siene dat een yeghelijck sijn ordere houde int spreken, den knibellachtich ende die te heftich sijn int spreken, te beuelen datse swijghen, ende ouer de selue gheen ghehoor gheuende de behoorlyke censure te laten ghaen. Voirts sal sijn ampt wt ghaen, wanneer [de] tsamencompste scheijt.
XXXIII.
Het selfde segghen heft het Classis ouer den kerkenraet, het welke de particuliere Sijnode heft ouer den Classe, ende de Generale Synode ouer de particuliere.
XXXIV.
In allen kerken sal eenen kerkenraet sijn, bestaende wt dienaren des woerts ende Ouderlinghen, die ten minste alle weken eens tsamen comen sullen, al waer den Dienaar2) oft Dienaers, (soo daer meer sijn) bij ghebuerte presideren sullen ende de actie regieren. Ende sal oock de magistraet vander plaetsen respectiuelijck, indient haer ghelieft, een oft twee vanden haren, wesende lidtmaten vander kerken, byden kerkenraet moghen hebben, om te aenhoren ende mede vande voervallende saken te delibereren.
XXXV.
Welverstaande dat inde plaetsen daer den kerkenraedt van nieus op te richten is, het selue niet en ghesciede dan met aduijs vanden classe. Ende daer tghetal
1) In de gedrukte uitgave wordt dit deel van
art. 32 als een afzonderlijk artikel beschouwd en wel als art.
32, waardoor verder de cijfer der artt. in den tekst en in de
gedrukte uitgave weer gelijk lopen.
2) In de gedrukte uitgave staat hierbij: des
Woordts.
|201|
der Ouderlinghen seer cleijn is, sullen de Dyakenen mede tot den kerkenraedt ghenomen wordden.
XXXVI.
In de plaetsen daer noch gheenen kerkenraet en is, sal middeler tijt byden Classe ghedaen wordden dat anders den kerkenraet nae wtwijsen deser kerkenordeninghe opgheleijt is te doene.
XXXVII.
Insghehelijx sullen de Dijakenen alle weken tsamen comen, om met aenroepinghe des naems Godts van haren ampte te handelen, daer toe de Dienaers goet opsicht sullen nemen, ende des noot sijnde haer daer bij laten vinden.
XXXVIII.
De Classicale verghaderinghen sullen bestaen wt ghenabuerde1) kerken, die elck eenen Dienaer met eenen Ouderlinck ter plaetsen ende tijden bij hen int scheijden van elke verghaderinghe ghoet gheuonden (soo nochtans datmen bouen de drij maenden niet wt en stelle) daer henen met behoorlijke credentie afveerdighen sullen, In welken tsaemencompsten de Dienaers bij ghebuerte ofte andersins die vande selue verghaderinghe vercoren wordt, presideren sullen; soo nochtans dat de selue tweemael aen een niet sal moghen vercoren worden. Voirts sal de Preses onder anderen een yeghelyken affvraghen, oft sij in hare kerken haeren kerkenraetsverghaderinghe houden, Oft de kerkelijke discipline gheoefent wordt, Oft de armen ende scholen besorgt wordden. Ten laesten ofter ijet is, daer inne sij het oordeel ende hulpe der Classe tot rechte instellinghe haerder kerken behoeuen. De Dienaer dien het
1) In het handschrift staat bij vergissing ghenagehebuerde.
|202|
in de voerghaende1) opgheleijdt was, sal een cortte predicatie wt Godes wordt doen vande welke dandere oordeelen, ende soo daer ijet in ghebreect aanwijsen sullen. Ten laetsen sullen inde laetste verghaderinge voer den particulieren Sijnode vercoren wordden die opde selue Synodum gaen sullen.
XXXIX.
Int eijnde van den Classicalen ende anderen meerderen tsamencompsten, salmen censure houden ouer die ghene die ijet straffweerdich inde verghaderinghe ghedaen, ofte de vermaninghe der mindere tsamencompsten versmadet hebben.
XL.
Sal oock de Classis, daer sulx noot sijn sal, de vrijheijt hebben eenighe haerder dienaren vande eene Classicale verghaderinghe tot de andere te auctorizeren om opsicht te nemen op de leere en het leuen der predicanten, ende den standt der kerken, onder den seluen Classe sorterende, ende daer van op de naeste verghaderinghe rappoert te doen.
XLI.
De kerke, inde welcke de Classis, Item den particulire oft generale Synode tsamencompt, sal sorghe draghen, datse de Acten der voerghaender verghaderinghe op den naestcomende bestellen.
1) In de gedrukte uitgave staat hierbij: Classe.
|203|
XLII.
De instructie der dinghen, die inde meerdere verghaderinghe te verhandelen sijn, sullen niet eer ghescreuen wordden, voer dat de besluijtinghen der voerghaender Sijnoden ghelesen sijn, op dat het ghene eens affghehandelt is, niet wederom voerghestelt werdde: ten ware dat ment achtede verandert te moeten sijn.
XLIII.
Alle Jaere, ten waer dat den noot eenen corteren tijt vereijschte, sullen vier ofte vyf, ofte meer naeghebuerde Classes tsamen comen, tot welke particuliere Sijnode wt yeder Classe twee dienaers ende1) Ouderlinghen afgheveerdicht sullen wordden. Int scheijden soo wel des particulieren als des gheneralen Synodi sal een kerke verordent wordden, die last hebben sal, om met aduijs des Classis den tijt ende plaatse des naesten Synodi te stellen.
XLIV.
De Nationale Sijnode sal ordinarelyken alle drij iaren eens ghehouden wordden, ten ware datter eenighe dringhende noot ware den tijt corter te nemen. Tot desen sullen twee dienaers ende twee Ouderlinghen wt elken particuliere Sijnode, beijde der duytscher ende der walscher sprake, affgheveerdicht2) wordden. Voirts sal de kerke, die last heft om den tijt ende plaetse des gheneralen Synodi te benoemen, soo deselue binnen drij iaren te beroupen ware, haer particuliere Synode verghaderen, ende tselue oock der naestghelegender
1) In de gedrukte uitgave staat hier herhaald:
twee.
2) In de gedrukte uitgave staat:
af-ghesonden.
|204|
kerke, die van ander tale is, laten weten, die vier persoonen daer henen senden sal, om met ghemeijnen advijse vanden tijt ende plaetse te besluijten. De selue kerke, die vercoren is om den Sijnode generale tsamen te roupen, wanneer se met den Classe vanden tijt ende plaetse beraetslaghen sal, sal het selue de hooghe Overheijt in tijts te kennen gheuen: opdat met haren weten ende soo het haer ghelieft eenighe te senden tot den Classe, inde teghenwoerdicheyt ende bij aduijse van hare ghedeputeerde vander saken besloten wordde.
XLV.
Alsoo inder Nederlanden tweederleij spraken ghesproken wordden, is goet geuonden,1) dat de kerken der duijtscher ende walscher talen op haer seluen haren kerkenraet, Classicale verghaderinghen ende particuliere Sijnode hebben sullen.
XLVI.
Is niet te min goet gheuonden, dat inde steden daer de voersz. walsche kerken sijn, alle maenden ettelijke2) Dienaren ende Ouderlinghen van beijde syden verghaderen sullen, om goede eendracht ende correspondentie met malcanderen te houden, ende soo vele moghelijke is nae geleghentheijt des noots met raede malcanderen bij te staen.
Vander Leere, Sacramenten ende andere Ceremonien.
XLVII.
De Dienaers des woerts, Item de Professoors inde Theologien, het welke oock den anderen professoren
1) In de gedrukte uitgave staat:
ghehouden.
2) In de gedrukte uitgave staat:
sommighe.
|205|
wel betaempt, sullen de belydenisse des gheloofs der nederlantscher kerken onderteekenen, ende de Dienaers, die sulx sullen refuseren, sullen de facto van haren dienst byden kerkenraet oft de Classe opghescort wordden, ter tijt toe sij haer daer inne gheheelijken verclaert sullen hebben. Ende indien sij obstinatelijck in weijgeringhe blijuen, sullen1) van haren dienst gheheelijken affghesteldt wordden.
XLVIII.
Insghelijx sullen oock de Scoelmeesters ghehouden sijn dartykelen als bouen, oft in de plaetse van dien den Christelijken Cathechismum tonderteekenen.
XLIX.
Niemandt vande ghereformeerde religie sal hem onderstaen eenich bouck ofte scrift van hem ofte van een andere gemaect oft ouerghesedt, handelende vande Religie, te laten drucken oft andersins wt te gheuen, sonder2) het selue voer henen voersien3) ende goetghekent sijnde vande dienaren des woerts sijns particulieren Synodi ofte proffessoren der Theologien onser belijdenissen.
L.
Het verbondt Godts sal aen de kinderen der Christenen met den doop, soo haest als men de bedieninghen desseluen hebben kan, beseghelt wordden, ende dat inde openbare versamelinghen, wanneer Godts woerdt ghepredict wordt. Doch ter plaetsen daer niet soo vele predicatien ghedaen wordden, salmen eenen sekeren
1) De gedrukte uitgave voegt hierbij:
sij.
2) In de gedrukte uitgave staat: dan.
3) In de gedrukte uitgave staat:
doorsien.
|206|
dag ter weken verordenen, om den doop extraordenarlijken te bedienen, soo nochtans dat het1) tselve sonder predicatie niet en gesciede.
LI.
De Dienaers sullen haer beste doen ende daer toe aerbeyden, dat de vader sijn kindt ten doope presentere; ende inde Gemeijnten, daermen neffens den vader oock ghevaders oft ghetuyghen bijden doope nempt, welk ghebruyck, in hemseluen vrij synde niet lichtelycken te veranderen is, betaemt het datmen neme die der suyver leere toeghedaen ende vroem van wandel sijn.
LII.
De dienaars sullen int doopen het formulaer vande instellinghe ende ghebruijck des doops, dat tot dien eijnde ghescreuen2) is, ghebruijken.
LIII.
De namen dee ghedoopter, mitsgaders der Ouderen ende ghetuyghen, Item den tijt des doops, sullen opgheteekent wordden.
LIV.
Men sal niemandt tot het Avontmael des Heeren toelaten dan die nae de ghewentheijt der kerken, tot de welcke hij hem voecht, belydenisse der ghereformeerder religien ghedaen heft, mitsgaders hebbende ghetuijghenisse eenes vromen wandels, sonder welke
1) Het is blijkbaar een
schrijffout.
2) In de gedrukte uitgave staat:
beschreven.
|207|
oock deghene, die wt ander kerken comen, niet toeghelaten sullen wordden.
LV.
Een Ieder kerke sal sulken maniere van bedieninghe des Avontmaels houden, als sij oordeelt tot de meeste stichtinghe te dienen, welverstaende nochtans dat de wtwendighe ceremonien in Godes woerdt voerghescreven, niet verandert, ende alle superstitie vermijdet wordden, ende dat nae voleijndinghe der predicatien ende der ghemeyner ghebeden op den predickstoel het formulaer des nachtmaels, mitsgaders het ghebedt daer toe dienende, voer de tafel ghelesen sal worden.
LVI.
Het Avontmael des Heeren sal ten twee maenden eens, soo vele mogelyck is, ghehouden wordden, ende sal stichtelijck sijn, daert de gheleghentheijt der kerken lijden kan, dat op den Paesdach, Pinxterdach ende Kersdach het selffde ghesciede, doch ter plaetsen daer noch gheen kerkelijke ordre en is, salmen eerst Ouderlinghen ende dyakenen stellen bij provisie.
LVII.
Alsoo de Avontghebeden in vele plaetsen vruchtbaer ghevonden1) wordden, soo sal int ghebruyck der selver elke kerke volghen het ghene sij achtet tot hare meeste stichtinghe te dienen. Doch wanneer mense begheren sonde wech te nemen, sal tselve niet sonder het oordeel der Classe, mitsgaders der Overheijt, der gereformeerder religie toeghedaen, gheschieden.
1) In de gedrukte uitgave staat: bevonden.
|208|
LVIII.
Daer de lyckpredicken1) niet en sijn salmense niet instellen, ende daerse nu alreede sijn aenghenomen, sal neersticheijt ghedaen wordden om de selve doer de ghevoechelyxte middelen aff te doene.
LIX.
In tijden van Oorloghe, pestilentie, diere tijt, sware vervolghinghe der kerken, ende andere alghemeijne swaricheden, sullen de Dienaers der kerken de Overheijt bidden, dat doer hare authoriteijt ende bevel openbare vast- ende biddaghen aenghesteldt en gheheylicht moghen wordden.
LX.
De Gemeijnten sullen onderhouden beneffens den sondach 2 Christdaghen, Paeschmaendach ende twee Pinxterdaghen2) , maer ter plaetsen daer meer feestdaghen doer beuel de Ouerheijt ghehouden wordden, tot ghedachtenisse der weldaden Christi (als de besnijdenisse Christi ende Hemelsvaertsdach) sullen de dienaers aerbeijden, datse met predicken de ledicheyt des volx in heylighe ende nuttighe oefeninghe veranderen.
LXI.
De Dienaers sullen allomme tsondachs ordinarelijken
1) In de gedrukte uitgave staat:
Lyck-Predicatien.
2) In de gedrukte uitgave staat:
beneffens den Sondagh, Christ-dagh, Paesschen
ende Pinxteren. Oorspronkelijk stond in het handschrift
2 Christ-daghen, Paeschen ende Pinxteren. Later is de 2 voor
Christ-daghen doorgeschrapt, Paschen veranderd in Paeschmaendach
en Pinxteren in twee Pinxterdaghen. Ook in andere handschriften
komt de tekst voor zooals hij hierboven gedrukt is.
|209|
inde naemiddachsche predicatien de somma der Christelyker leere inden Kathechismo, die teghenwordich inde nederlantschen kerke aenghenomen is, vervatet, corttelyk wtlegghen, alsoo dat de selve jaerlijx mach gheeyndicht wordden, volghende de affdeijlinghe des Cathechismi selffs, daer op ghemaect.
LXII.
De psalmen Dauids zullen inder kerken ghesonghen wordden, latende de ghesanghen diemen niet en vindt inder1) scrifture.
LXIII.
Alsoo beuonden wordt, dat tot noch toe verscheijden ghebruyken in houwelijxe saeken alomme onderhouden sijn, ende nochtans wel orbar is ghelyckuormicheyt daer inne ghepleecht te wordden: soo sullen de kerken blijuen bij het ghebruyk, het welke sij conform Godts wordt ende voerghaende kerkelyke ordonantien, tot noch toe onderhouden hebben, Tot dat byder hoogher Ouerheyt (diemen daertoe met den eersten sal versouken) een ghenerale ordonantie2) die3) met aduijs der kerkendienaren daerop ghemaect sal sijn, tot de welke dese kerkenordeninghe haer in dit stuck refereert.
Vande Censuren ende Kerkelijke vermaninghen.
LXIV.
Gelyckerwys de Christelyke straffe gheestelyck is,
1) In de gedrukte uitgave staat er bij:
heylige.
2) In de gedrukte uitgave staat:
ordinantien.
3) Die is een schrijffout en moet weggelaten
worden, zooals uit den zin genoegzaam blijkt.
|210|
ende niemandt vanden borghelijken gherichte ende straffe der Ouerheijt en bevrijt, alsoo werdden oock beneffens de borghelijke straffe de kerkelijke Censure nootsakelijken vereyscht, om den sondaer met der kerken ende sijnen naesten te versoenen: ende de erghernisse wter Gemeijnten Christi wech te nemen.
LXV.
Wanneer dan ijemandt teghen de suyuerheyt der leere ofte vromicheijt des wandels sondicht, soe verre als het heymelijck is, ende gheen openbare ergernisse ghegheuen en heft. Soo sal den Regel onderhouden wordden, den welken Christus duijdelijken voerschrijft Mat.18.
LXVI.
De heymelijke sonden, waer van1) den sondaer bij een int besonder ofte voer twee ofte drij ghetuijghen vermaendt sijnde berouw heft, sullen voer den kerkenraet niet ghebracht wordden.
LXVII.
Soo ijemandt van een heymelyke sonde van twee oft drij persoonen inder liefde vermaent synde, gheen ghehoor en gheeft, ofte andersins een openbare sonde bedreuen heeft, sulx sal de kerkenraet aengheheuen wordden.
LXVIII.
Van alsulken sonden die van haerder naturen weghen openbaer, ofte doer verachtinghe der kerkelyken vermaninghe int openbaer ghecomen sijn, sal de versoeninghe,
1) In de gedrukte uitgave staat: wanneer.
|211|
wanneermen seker teekenen der boetveerdicheijt siet, openbaerlijk ghescieden doer het oordeel des kerkenraets, ende ten platten lande oft in mindere steden, daer maer een dienaer is, met aduies van twee ghenabuerde kerken, in sulker forme ende maniere als tot stichtinghe van een yeder kerke bequamst1) gheuonden sal wordden.
LXIX.
Soo wie hertnekelyck de vermaninghe des kerkenraets verwerpt, Item die een openbare oft andersins een grove sonde ghedaen heft, sal vanden auontmale des Heeren affghehouden worden; ende indien hy affghehouden synde, nae verscheijden vermaninghen gheen teeken van boetveerdicheijt en bewijst, soo salmen ten laetsten tot de uiterste remedie, naemelijcken de affsnydinghe, comen: volghende de forme nae den woerde Godts daer toe ghestelt, doch sal niemant affghesneden wordden dan met advijs2) der Classen.
LXX.
Al eermen tot der affsnydinghe compt, salmen de hertneckicheyt des sondaers der Gemeijnten opentlyck te kennen gheven: De sonde verclarende, mitsgaders de neersticheijt aen hem bewesen Int bestraffen, affhouden vanden Auontmale ende menichvuldighe vermaninghen; ende sal de Gemeijnte vermaendt wordden hem aen te spreken ende voer hem te bidden. Soodanighe vermaninghen sullender drij ghescieden: inde eerste en sal de sondaer niet ghenoempt wordden, op dat hij eenichsins verschoondt wordde. Inde tweede sal met advijs der Classe sijnen naem wtghedruct wordden. Inde derde salmen de Gemeijnte te kennen gheuen
1) In de gedrukte uitgave staat:
bequaaem.
2) In de gedrukte uitgave staat hierbij: met
voorgaende.
|212|
datmen hem, ten sij dat hij1) bekeere, vande ghemeynschap der kerken wtsluijten sal, op dat sijn affsnydinghe, soo hij hertneckig blijft, met stilswyghende bewillinghe der kerken gheschiede. Den tijt tusschen de vermaninghen sal int oordeel des kerkenraets staen.
LXXI.
Wanneer ijemandt, die gheexcommuniceert is, hem wederom wilt versoenen met der Gemeijnten doer boetveerdicheijt, soo sal het selve voer de handelinghe des Auontmaels oft andersins nae gheleghentheijt, te voren der Gemeijnte aengheseijt wordden ten eijnde hij ten naestcomende Auontmale (soo verre niemandt ijet weet ter contrarien voirts te brenghen) openbaerlijck met professie sijnder bekeringhe weder opghenomen wordde, volgende het formulier daer van sijnde.
LXXII.
Wanneer de dienaers, ouderlinghen oft dijakonen een openbare groue sonde bedrijven, die der kerken schadelijck oft oock byder Ouerheijt straffweerdich is, sullen wel de Ouderlinghen ende Dijakenen terstondt doer voerghaende oordeel des kerkenraets der selver ende der naestgheleghener Gemeijnte van haren dienst affghesedt: maer de dienaers opgheschortet wordden. Maer oft sij gheheel vanden dienst af te setten sijn, sal int oordeel der Classe staen.
LXXIII.
Voirts onder de groue sonden, die weerdich sijn met opscortinghe oft affstellinghe vanden dienst ghestraft te wordden, sijn dese de voernamste: valsche leere oft ketterije, openbare schuermakinghe, openlijke blasphemie, sijmonie, trouweloose verlatinghe sijn diensts
1) In de gedrukte uitgave staat: dat hij hem bekeere.
|213|
ofte indringhinghe in eens anders dienst, meijneedicheijt, eebrueck1), hoererije, dieverije, ghewelt, ghewonelycke dronkenschap, vechterije, vuijl ghewin, corttelyk alle de sonden ende groue feijlen die den autheur voer der werelt eerloos maken ende in een ander ghemeijn litmaet der kerken der affsnydinghe weerdich souden gerekent wordden.
LXXIV.
De Dienaers des woerts, Ouderlinghen ende Dyakenen sullen onder hen de Christelijke Censure oefenen, ende malcanderen vande bedieninghe haers amps vrindelijck vermanen.
LXXV.
Den ghenen, die wter Ghemeijnten vertrecken, sal een attestatie ofte ghetuijghenisse hares wandels bij advyse des kerkenraets mede ghegheven wordden, onder den seghel vander kerken, oft daer gheenen seghel en is van tweeen onderteekent.
LXXVI.
Voirts sal den armen, om ghenoechsame oorsaken vertreckende, van den dyakenen bystandt ghedaen wordden nae discretie, mits aenteekenende op den rugge van hare attestatie de plaetse daer sij henen willen, ende de hulpe diemen haer ghedaen sal hebben.
LXXVII.
Gheen kerke sal ouer een ander kerken, gheen dienaer ouer andere dienaren, gheen ouderlinck noch dijaken ouer andere ouderlinghen ofte dyakenen eenighe heerscappije voeren.
1) Dit wil zeggen: Echtbreuk.
|214|
LXXVIII.
In middelmatighe dinghen salmen de buytenlantsche kerken niet verworpen, die een ander ghebruyck hebben dan wij.
LXXIX.
Dese Artijkelen de wettelijke ordeninghe der kerken aenghaende, sijn alsoo ghesteldt ende aenghenomen met ghemeijnen accoord, datse so het profijt der kerken anders heijschte, verandert, vermeerdert oft vermindert, moghen ende behooren te wordden. Ten sal nochtans gheen besonder Gemeynte, Classe ofte Sijnode toestaen sulcx te doen, maer sullen neersticheyt doen om die te onderhouden, tot dat anders vande Generale oft nationale Sijnode verordent werdde.
JACOBUS KIMEDONCIUS
praeses Synodi electus.
WERNERUS HELMICHIUS
electus Synodi Scriba.
|215|
1. Ofmen de sondaechsche Euangelien predicken sal? Ant. Het predicken van de Sondaesche Euangelien sal staen inde vryheijt der kerken tot de meeste stichtinghe.
2. Oft niet en dient inde art. vande kerkenordeninghe eenighe specificatie te maken vande sonden daeromme de excommunicatie behoort ghebruijct? Is gheantwoert sulx onnoodich te sijne, dewijle de princepalste1) int formulaer vant Auontmael wtgedruct staen.
3. Ofmen de sonde alsoo mach beschrijuen op den predickstoel die bestraffende, datmen den persoon die misdaen heft, een lidtmaet der Gemeijnten sijnde, lichtelijken kan kennen, sonder voerghaende vermaninghe? Ant.: neen.
4. Is ghevraecht aduijs de mendacio officioso, alsoo eenighe sulks wilde sustineren, daerover gheschil gheresen was ende meerder authoriteijt gherequireerd wordde, om vrede te maken? Is ghesegt, hoe wel dese questie onnoodich is om ghevraecht te wordden, iae deghene diese in twijfelinghe trecken meer straffinghe dan antwoerde weerdich sijn, nochtans om de onvoersichticheijt van eenighe te beter te bedwinghe sal den autheurs deser vraghe voer antwoert ghegheuen wordden, dat den generalen ende ontwuijfelijken reggel des woerts Godts: den mondt die liecht die doodt de siele, altijt vast blijft. Item dat men gheen quaet doen sal op datter goet nae come.
1) Beteekent: voornaamste.
|216|
5. Oft gheraden sij dat alle dienaren ende ouderlinghen tot den particulieren Synodum sullen comen? Ant.: neen maer sal hier inne ghevolcht wordden de ghemeene kerkenordeninghe daer op ghemaect.
6. Off een Dienaer mach te ghelijck een Dienaer ende een medechijn1) sijn? Ant.: Gemerct den Dienst des woerts den gheheelen mensch vereijscht ende nae de leere des Apostels een krygsknecht Christi hem niet behoort te bekommeren met vreemde saken, wert gheantwoert dat een Dienaer niet en kan noch behoort beijde ex professo te doen, maer soo hij de cranken van sijn eijghen Gemeente met raet kan helpen, dat het selue ghesciede sonder ghewin ende hier van sal de Classis oordeelen.
7. Is ghevraecht, alsoo seker persoon doer inductie van eenighe sijne vrinden ghetroudt heft de naghelaten weduwe sijns ouerleden halven broeders, daer bij de voerschr. broeder een sone behouden hadde, met haer nu gheleeft den tijt van 24 iaren, kinderen tsamen gheprocreert, inde Gemeente met conniventie opghenomen ende bij het oordeel der Classe ghetolereert, Of de selue sullen moghen bij een blijuen ende ten Auontmale toeghelaten wordden? Ant.: Nae dien hier in bloetschande beghaen is tegen Leuit. 18: 16 ende dien volghen gheen houwelijck voer Godt ghehouden kan wordden ende men teghen het wtghedructe woert Godts niet kan dispenseren, behooren de voersz. persoonen tot rust haerder conscientien hen van malcanderen tonthouden, ende tot scheydinghe te verstaen eer sij ten Auontmale toeghelaten sullen wordden, mits dat nochtans de Ouerheijt ghebeden wordde de kinderen te legitimeren, alsoo deze foute eertijts ter ghoeder trouwe in onwetenheijt ghesciet is.
8. Is ghevraecht oft een Dienaer, die hem altijt in leere ende leven ghetrouwelycken ende stichtelijcken ghedraghen heft, ende daer nae eenmael in hoerdom is
1) Medicijn of doctor.
|217|
vervallen, ter oorsaken van desen val gheheel ende teenemael van sijnen dienst behoort affghesedt te wesen, ofte wel soude moghen in een ander provincie getransfereert wordden? Ant.: dewijle dese saeke in Vrieslandt ghebeurt is, werdt de selue tot den particularen Sijnodum van Vrieslandt gherefereert, om daer inne met discretie nae de gheleghenheijt te handelen.
9. Ofmen een ghedoopt persoon met een onghedoopte sal moghen trouwen? Ant.: dat sulx niet gheraden en is, de wyle de onghedoopte persoon doer de verworpinghe des doops niet en kan gherekent wordden int verbondt Godts, ende oock sulke trouwen voer de Gemeente onderworpen is groote lasteringhe.
10. Of een overspeelder mach trouwen de ghene daer mede hij overspel ghedaen heft? Dese questie pro et contra ghedisputeert sijne wort ghelaten tot discretie vanden Rechter.
11. Een seker persoon inden krijch sijnde, ghehoort hebbende een valsch gheruchte van synder huijsvrouwen doot, heft trouwe beloeft aen een andere, ende met de selffe langhe tijt gheleeft sonder openlijke trouwe, niet teghenstaende hij daer nae verstondt met der waerheijt, dat sijn huijsvrouwe noch leefde, ende is soe ghebleven tot synder huijsvrouwen doet, nae welke hij begheert wetelijken ghetroudt te wordden, ende vanden particularen franchoijschen Sijnodo affgheslaghen synde, is byde magistraet toeghelaten ende beuesticht gheweest, begherende nu ten Auontmale toeghelaten te wesen, is de vraghe of de voersz. persoonen voer echtluijden sijn te houden, ende hoe datse tot den Auontmale sullen toeghelaten wordden? [Antwoord: Nadien het Huwelyk by de Magistraet is geauthoriseert, zoo zal het niet gescheiden wordden, en zullen de voersz. Persoonen met schuldbekentenis ten Auondmaal toegelaaten wordden1).]
1) Het antwoord op deze vraag ontbreekt in het gebruikte handschrift, maar is uit andere handschriften hier ingevuld.
|218|
12. Off een broeder trouwen mach de ondertroude sijns broeders? Antwoerdt: Men sal neerstich ondersoeken oft sij met malcanderen vleeschelijken gheconuerseert hebben. Indien iae, soo is de trouwe niet gheoorloeft. Indien neen, so is sij gheoorloeft.
13. Of niet ghoet en ware de ghesciedenisse van desen nederlanden te beschrijven ende voirts te continueren, ende daer toe ijemandt te bestellen? Ant.: Het sal seer ghoet ende profijtelijck sijn. Sijn oock eenighe persoonen ghedenomineert, die tot desen eijnde sijn Excellentie sullen aenghegheven wordden. Wert oock bij desen alle kerken ende Classen belast goede memorie te houden van hare ghesciedenissen ende die neerstich op te scrijven om de selue ter ghelegener tijt te senden in handen van de ghene, die ghedeputeert sullen sijn tot de beschryuinghe der historien byder hoeger Ouerheijt.
14. Of men niet aerbeijden sal de combinatie der dorpen aff te doen ende dat elck kerke haren dienaer hebbe? Ant.: Men sal daer toe aerbeijden soo vele moghelyken is.
15. Of een kerkenraet eenen dienaer mach ontslaen sonder consent ende aduijs der Gemeynten, oft ten minsten der voernaempste der selver, [de Ghemeynte]1) gheheel voerbij ghaende ende oock teghen het consent [der Ghemeynte]1) ? Ant.: Men laet blijuen byden Art. vande verlatinghe.
16. Is ghevraecht wat middel [er zij]1) om de kerkenordeninghe te doen effectueren, ende tot eenen voerslach, oft niet goet en ware eenen besonderen kerkenraet te stellen ex politicis ende Ecclesiasticis om alle voervallende saken te oordeelen ende effectueren? Ant.: dat voer dese tijt ghenoech is, sijne Excellentie te
1) De ingevoegde woorden worden in andere handschriften gevonden en kunnen tot recht verstand van den zin niet gemist worden.
|219|
versouken, dese gheraemde kerkenordeninghe des Sijnodi te authoriseren ende bij ghewoonlijke middelen doen onderhouden ende soo daer eenighe abuijsen voervallen, sal daer naer gheleghenheijt des tijts remedie daer toe moghen versocht wordden.
17. Is voerghesteldt seker questie van een persoon wiens vrouwe wtsinnich was, derhalven vanden magistraet scheijdinghe van goet ende kinderen ghedaen sijnde, ghedurende het leuen sijnder voersz. huijsvouwe met een ander vrouwe 10 iaer gheleeft ende byde selve kinderen geprocreert ende by den balliuw daer ouer in rechte ghetrocken is ende nu nae doot synder huysvrouwe versouct gheboden tot der trouwen, oft ghescieden mach? Is goet ghevonden sijn bysidt te trouwen ende evenwel straffe der ouerheijt onderworpen [te] blijven.
[18. Es gheproponeerdt van een parsoon tott Leijden, den welcken de Doopers sijn kindt ende wijff weghghenoomen hadden, ende willen hem sijn kindt niet weedergheeven, t’en sij dat hij beloove, dat hij ’t niet en sall laaten doopen, ende wordt ghedreijghdt van sijn huusvrouwe, hem gheheel te willen verlaaten etc. Es gheantwoordt, datt de parsoon sick sal addresseeren aanden Hoove Provinciaal van Hollandt omm bij hoogher autoriteijt, tott voorkoominghe van meerder quaadt, datt uutt sulcke saacken gheschaapen es te koomen, behoorlijcken versien magh werden. Doch verstaat men datt de Magistraat tott Leijden de saacke bij de handt ghenoomen hadde1).]
1) Deze laatste vraag en antwoord komt in het gebruikte handschrift niet voor, maar is ontleend aan andere handschriften.
|220|
Forme van de Inspectie over de ghemeyne kercken te houden volgende den 40 articule der kerckenordeninghe.
Alsoo de Inspectie (dewelcke geordonneert is vuijt den naem van den Classen te geschieden) daertoe is dienende, dat de suyuerheijt der leere ende alle goede geregticheyt inder Gemeenten Godes gehouden wordden, soo sal de ghene1), die de toesicht by den Classe bevolen wordt, hem seluen reguleren nae tghene hier naevolght.
Ten Iersten sal hy somwylen de predicatien der Dienaren frequenteren ende neerstelycken letten nyet alleene opde materien der voors. predicatien, oft namelycken gheene onreyne leere oft menschelyke fabulen ende verdichtselen daerby vermenght wordden, maer oyck op de maniere van leeren selue, oft die stichtelyck ende proffytelyck is voer den volcke, ende oft de dienaer neerstich is int leesen ende ondersoecken der H. schrifturen, midtsgaders of de dienaer de forme vande bedieninghe in doope ende anderssins gebruyckende is nae dordonnantien der kercken.
Ten tweeden sal hy met alle beleeftheyt vernemen tsy ter plaetsen selue daer de Dienaer staet, oft op andere plaetsen naer gelegentheyt der saecken, aende Ouderlinghen ende Diakonen, ofte anderssins aende ghene die lidtmaten der kercken syn, oft den Dienaer neerstich is inden bouw der ghemeenten ende vuytrechtinghe der Christelycker disciplinen, ende oft tot dyen eynde des kerckenraets verghaderinghen neerstelycken onderhouden wordden.
Ten derden sal hy mede toesicht nemen, oft de Dienaer hem geschickt draeght in synen wandel, ende ofter nyet eenighen twyst ende oneenicheyt en is inder ghemeenten, oft andere desordre, streckende tot achterdeel der kercken, dat met alder spoet dient gebetert te wordden.
Ten laetsten sullen de Inspecteurs byden Dienaers oft andere voorstanders der kercken eenighe merckelycke
1) In andere handschriften staan hier en vervolgens het meervoud.
|221|
foute bevonden hebbende (aengaende tgene hier bouen verhaelt is) de selue ierst int besondere vermanen tot beteringhe, ende daartoe alle hulpe bewysen, ende soe het nyet en helpt, de classicale vergaderinghe de sake aandienen.
Schoelordeninghe ouergeheven onder correctie aen sijn Excie den Graue van Leycester
Alsoo tot opbouwinghe der kerken, republicke, ende welstandt vanden Lande, besondere hooch aen gelegen is, dat de jonghe jeucht van kindts been aen wel opgeuoedet wordde, ende inde kenisse ende vreese Godts, spraken ende goede konsten onderwesen wordden, waer toe van oudtsher ende tot allen tyden de schoolen syn innegesteldt, die daeromme Seminaria Ecclesiae et Reipublicae syn ghenaempt ghewordden, soo is voor alle noodich dat ouer de selue tot onsen tyde goede acht ende opsicht genomen wordde, ten eynde dat daer deselve vervallen {sijn, se} wederopgericht, oft daerse vuyt het Pausdom ten deele noch ouergebleven syn, met de reformatie der kercken, in dese claerheyt des Euangeliums, oock te gelycke gereformeert ende bequamelycken inne gestelt mochten wordden. Soo ist dat de Sijnode nationale onder correctie ende reverentie aen sijn Ex versouct, ten respecte van verscheyden abusen der Scholen in dese gevnieerde Nederlantsche Provintien, ende heeft dese naevolgende schoelordeninghe geraempt.
De kerkenraden ende Classen sullen arbeyden, dat beneffens den openbaren dienst des woerdts Ghodts oock de schoeldiensten by hen respectiuelycken nae gelegentheyt van een yegelycke stadt ende plaetse aengestelt wordde, oft daer deselve van oudtsher geweest syn, neerstich onderhouden, ende datse1) neyt geweest en syn, in navolgende tstucken wel gereformeert wordden.
Tot bedieninghe van dese schoeldiensten sullen alomme
1) Lees: daerse.
|222|
ende in alle plaetsen goede, ghodtsalighe ende wel ghequalificeerde Schoelmeesters oft schoelvrouwen, nae gelegentheyt der scholen, die sy bedienen, Spraken ende goede konsten, die de selue leeren sullen, verordonneert wordden.
Niemant en sal eenighe scholen by hem seluen oprichten dan met voergaenden oordeel des kerckenraets ofte Classis, ende met consent des magistrats seluer plaetsen.
Ende belangende de qualiteyt oft hoedanicheijt ende bequaemheyt derseluer schoelmeesteren ofte Schoelvrouwen, sullen deselue al te samen, die nu in dienste zyn, ende volghens dien daer toe noch aengenomen sullen wordden, eerstelyck aengaende de suyverheyt inder leeren ende godtsalicheydt des leuens byden kerckenraet ofte Classe, soo sy ten platten Lande dienen, geexamineert wordden. Ende ingevalle dat eenige in Examine onbequaem bevonden worden, sullen die dadelick van haren dienst ophouden.
Maer soo veele Schoelmeesters die in examine geapprobeert wordden, aleer sy nochtans inden dienst treden, sullen sy de 37 Articlen der belydenisse des gheloofs der nederlandscher kercken oft in plaetse van dien den Cathechismum onderteeckenen.
Ende sal daeromme met desen verboden syn schole te houden allen papen, monnicken, mennnonisten ofte wederdoopers, nonnen oft beghynen, als oock alle andere die van eenighe schadelycke secte syn, soo langhe sy in hare dwalinghe blyuen.
Wederomme aengaende de verlatinghe ende affdanckinghe der schoelmeesteren, de selue sal geschieden byden seluen by welcken sy toegelaten ende aengenomen syn.
In alle scholen sal de jonghe jeught nyet alleen in lesen ende scryuen, talen ende vrykonsten, maer oock ende voernaemelyck inde Christelycke religie grondelycken geleert ende geinstitueerd wordden.
Ende sullen tot dyen eynde de schoelmeesters met
|223|
den cleynen kinderen beghinnen aen het onderwysen ende te leeren vanden Hooftarticulen ende stucken van onse salicheyt, als daer syn de thien gheboden, de articulen des Christelycken geloofs, dat vader onse ende andere gebeden, voor ende naer den eeten, Item het morghen- ende auontghebeth; daernae inde Christelycken Cathechismo om den seluen van buyten te leeren ende te behouden, den seluen inder scholen als oyck inder kercken opseggen, neffens de oeffeninghe int singhen der psalmen op zeckere vren des daechs of inder weken, ende de schoel ghebeden int incommen inder scholen des morgens ende int vuytgaen des auonts ofte naemiddaechs. Eyndelycken oock int lesen van eenen Euangelist of sentbrieff der Appostelen voor de jonghe jeucht, die in verstande ende wetenschap heeft toegenomen.
Sullen oock de schoelmeesters neersticheyt doen, dat sy den kinderen besonder des sondaechs in de kercke te brenghen, om de predicatie te hooren, ende van tgene sy syllen gehoirt ende onthouden hebben, nae dat de capaciteyt ende verstandt der seluer is, daernae inde schole commende hen vlietelyck te ondervraghen.
Belangende de boecken daer vuyt den kinderen dat lesen, de spraken oft talen ende de vrykonsten gheleert wordden, sullen de schoelmeesters gheene superstitieuse noch schandaleuse boecken leeren, maer alleene die der jonghe jeucht nut ende stichtelyck syn.
Desgelycx soo veele aengaet de fondamenta ende precepta artium latinae et graecae linguae in scholis particularis te lesen, sal daerop een goede ordre ende catalogus vande alderbeste ende nuttichste authoren ende boeken gestelt wordden, daernae haer de Rectores ende preceptores inde particuliere scholen (soo veele moghelycken) confirmeren sullen.
Kortelycken op dat oock de kinderen in goede zeden ende manieren wel onderwesen wordden, sullen oock de particuliere scholen ghoede Leges scholastices stellen ende onderhouden, die oock alle andere Schoelmeesters
|224|
by haren schoelkinderen soo veele een yegelyck van hen daervan aengaet sullen volghen naetecommen.
Ende dese Institutie als vooren besondere in de Christelycke religie, sal oock voornamelycken byden armen schoelkinderen ende klercken, die eenige beneficie ghenieten in domibus pauperum, bursen ende soodanighe collegien neerstich onderhouden wordden, stellende ouer de selue tot Curatores ende administratores goede, godtsalighe mannen vande Religie, midts daer bij affstellende de gheestelycke, hebbende soedanighe Curen aen haer tot noch toe behouden, ten eynde datmen bequame alumnos wten seluen pauperibus inde vniverstiteyten te senden, ende de studia te volbrenghen tot dienst der kerken ende republieken, mach hebben.
Sullen oyck Jaerlycx sekere Curatores vuyt den magistraet ende kerckenraedt gestelt wordden inden Steden, daer de particuliere scholen syn, om goede opsicht te nemen op al tgene dat tot voirderinghe vande selue dient.
Alle dese poincten ende articulen of dergelycke een eygelycke provintie nae hare gelegentheyt goet vinden sal, nochthans dese voergaende niet contrarierende, sullen soo int ghemeyn als in besondere by allen Schoelmeesteren ende schoelvrouwen neerstich onderhouden wordden, waerinne de kerckenraet, ende Classen ten platten lande, sullen belast syn besondere opsicht te nemen ten eynde soo eenighe in gebreke van desen souden moghen syn, ende vermaent synde sulcken feylen niet en beterden, daedelycken van haren dienst opgehouden ende affgestelt wordden.
JACOBUS KIMEDONCIUS
ecclesiae Middelburgensis minister
Synodi praeses electus.
ARNOLDUS CORNELII Assesor.