^|50|

Noten

ⁱ Tekst naar K. Zwanepol en C.H. van Campenhout (red.), Belijdenisgeschriften van de Protestantse Kerk in Nederland, Heerenveen 2004, 189v.
ⁱⁱ Fundamenten en Perspectieven van Belijden, artikel 16
ⁱⁱⁱ Christen-zijn in de Nederlandse samenleving, 20
^iv De politieke verantwoordelijkheid van de kerk, 18
^v idem, 24
^vi W.J. Kooiman, Luther’s getuigenis in de oorlog tegen de Turken — een hoofdstuk uit zijn leer der twee rijken, Ned. Bond ‘Maarten Luther’, Hoorn z.j. [1959], 36. Vgl. ook: W. BIeij, ‘Twee rijken’, in: E. Hallewas/H. Mudde (red.), Luthers gezien, een oude traditie in een nieuwe kerk, Kok: Kampen 2009, p.39v.
^vii a.w., 37.
^viii Vgl. Acta van de generale synode van de GKN Dordrecht 1971, art. 375; vgl. ook het studierapport Het spreken van de kerk in de samenleving (1972).
^ix Verklaring van Overeenstemming, in: B. Wallet e.a. (red.), Werkboek voor Samen op Weg, Boekencentrum: ’s-Gravenhage/Zoetermeer, 1989-2000, p. (4-)1-18, 1v.
^x Verklaring van Overeenstemming, 17
^xi Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (2003) Waarden, normen en de last van het gedrag, Amsterdam, Amsterdam University Press 2003, 72-75. Voor een overzicht zie: W. van der Burg (2005). Over religie, moraal en politiek. Een vrijzinnig alternatief, Kampen, Ten Have, 30-35.
^xii Vgl. Verdrag van Lissabon, art. 16C
^xiii Vgl. T. Bernts, G. Dekker en J. de Hart (2007), God in Nederland 1996-2006, Kampen. Ten Have, 93-96. Overigens gaat blijkens ditzelfde onderzoek nog altijd 61% van de kinderen in Nederland naar een confessionele basisschool.
^xiv Vgl. G. van den Brink. ‘Hoger, harder, sneller... en de prijs die men daarvoor betaalt’, in: P.T. de Beer, C.J.M. Schuyt (red). Bijdragen aan waarden en normen, Amsterdam, Amsterdam University Press 2004, 15-38, 23-24.
^xv T. Bernts, G. Dekker en J. de Hart (2007), God in Nederland 1996-2006, Kampen. Ten Have, 99; de score van politieke partijen ligt beneden de 20%, vgl. p. 98 en 208.
^xvi Vgl. een recente Verkenning van de Wetenschappelijke raad voor het Regeringsbeleid, Geloven in het publieke domein. Verkenningen van een dubbele transformatie, AUP: Amsterdam 2006.
^xvii Vgl. Leuenberger Kirchengemeinschaft, Evangelische Texte zur ethischen Urteilsfindung, Leuenberger Texte 3, Lembeck: Frankfurtam Main 1997.
^xviii De politieke verantwoordelijkheid van de kerk, 18
^xix Dignitatis Humanae, artikel 2
^xx Dit onderscheid is geïntroduceerd door prof. W. van der Burg; vgl. van zijn hand: Het ideaal van de neutrale staat. Inclusieve, exclusieve en compenserende visies op

^|51|

godsdienst en cultuur, Boom: Den Haag 2009. Het werd eerder van hem overgenomen door de gemeente Amsterdam, in de Notitie Scheiding Kerk en Staat (van juni 2008). Een recente brochure van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten biedt op dit punt ook interessante aanknopingspunten. Vgl. Vereniging van Nederlandse Gemeenten/Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkszaken, Tweeluik religie en publiek domein. Handvatten voor gemeenten, 2009, 12; http://www.vng.nl/Documenten/Extranet/Gemeenterecht/2009/Tweeluik%20Religie%20en%20publiek%20domein.pdf
^xxi “Man’s capacity for justice makes democracy possible, but man’s inclination to injustice makes democracy necessary”, in: R. Niebuhr, The Children of Light and the Children of Darkness, New York 1944, 19.
^xxii Vgl. voor het volgende ook de nota Het Israëlisch-Palestijns conflict in de context van de Arabische wereld van het Midden-Oosten. Bijdrage tot de meningsvorming in de Protestantse Kerk in Nederland, 39 (zie: http://www.pkn.nl/5/site/uploadedDocs/Nota_Israelisch_Palestijns_conflict_11_april_2008.pdf)
^xxiii „Die politische Verantwortung ist im Sinne Luthers ,Beruf aller Burger in der Demokratie”, in: Evangelische Kirche und freiheitliche Demokratie. Der Staat des Grundgesetzes als Angebot und Aufgabe, Gütersloh 1985, 16, vgl. 22v.
^xxiv Vgl. Leuenberger Kirchengemeinschaft, Kirche — Volk — Staat — Nation. Ein Beitrag zu einem schwierigen Verhältnis, Leuenberger Texte 7, Lembeck: Frankfurt am Main 1997, 150-154
^xxv Vgl. artikel XI lid 1 en 2 PKO.
^xxvi Zo stelt de Accra Verklaring, die in 2005 ook door de generale synode van de Protestantse Kerk in Nederland werd besproken, de genoemde kerken voor indringende vragen van geloof en belijden als het gaat om de toenemende urgentie van het wereldwijde economisch onrecht en de ecologische verwoesting. Vgl. Accra Verklaring, http:// www. pkn.nl/site/uploadedDocs/Accra.pdf
^xxvii Vgl. Leuenberger Kirchengemeinschaft, Kirche — Volk — Staat — Nation. Ein Beitrag zu einem schwierigen Verhältnis, Leuenberger Texte 7, Lembeck: Frankfurt am Main 1997, 151vv.
^xxviii Vgl. Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, artikel 18.
^xxix Vgl. VNG e.a., Tweeluik religie en publiek domein. Handvatten voor gemeenten
^xxx Vgl. ook: S.C. van Bijsterveld, Overheid en godsdienst. Herijking van een onderlinge relatie, Wolf Legal Publishers: Nijmegen 2008
^xxxi Gemeente-zijn in de mondiale samenleving. Pastorale Handreiking van de Generale Synode van de Nederlandse Hervormde Kerk, ’s-Gravenhage, Boekencentrum 1988, 38.